Astma – przyczyny, objawy, leczenie astmy oskrzelowej

Astma oskrzelowa to obecnie problem globalny. Liczba chorych w naszym kraju może sięgać już 4 milionów. Niestety, statystyki pokazują tendencję wzrostową, dlatego w najbliższych latach trzeba liczyć się z kolejnymi zachorowaniami. Dowiedz się, czym jest astma oskrzelowa. Poznaj lepiej jej przyczyny, przebieg i sposób leczenia.

Czym jest astma oskrzelowa?

Astma oskrzelowa to choroba, której nazwa pochodzi z języka greckiego i oznacza: „krótkie, szybkie oddychanie”. Pierwsze wzmianki na jej temat pojawiają się już w papirusie Elbersa spisanym ok. 1500 r. p.n.e. Przedstawione tam symptomy są tożsame właśnie z tą dolegliwością.

Zgodnie z definicją zaproponowaną przez Światową Inicjatywę dla Astmy, astma oskrzelowa jest chorobą charakteryzującą się przewlekłym zapaleniem dróg oddechowych, skutkującą ograniczeniem ich wydolności z powodu niekontrolowanych skurczów oskrzeli. To również choroba heterogenna, czyli inaczej występująca w wielu postaciach.

Według Światowej Inicjatywy dla Astmy wyróżnia się takie typy tej choroby jak astma:

• alergiczna – wpływ na jej pojawienie ma alergia;
• niealergiczna – w rozpoznaniu tej choroby nie da się potwierdzić wpływu alergenu;
• z utrwaloną obturacją – diagnozuje się ją u osób, które z powodu długich lat chorowania na astmę, borykają się z jej powikłaniem, czyli zwężeniem oskrzeli, inaczej obturacją;
• o późnym początku – ma postać zazwyczaj astmy niewywołanej alergenami i dotyczy zwykle kobiet w średnim wieku;
• występująca razem z otyłością – otyłość może sprzyjać pojawianiu się objawów astmy. Choć pacjenci z otyłością bardzo często nie mają obiektywnie dużych stanów zapalnych w oskrzelach, to symptomy astmy mogą być u nich bardzo nasilone.

Obecnie astma oskrzelowa uchodzi za najczęstszą chorobę przewlekłą u dzieci i dorosłych przed 40. rokiem życia. Szacuje się, że w Polsce choruje na nią już 4 miliony osób. Niestety, bardzo istotne badania prowadzone w kilku krajach, International Study of Asthma and Allergies in Childchood (ISAAC) oraz European Community Respiratory Health Survey (ECRHS), wskazują tendencję wzrostową wśród liczby chorych. Trzeba więc liczyć się, że z roku na rok astmatyków będzie przybywać.

Z uwagi na podłoże jej występowania wyróżnia się astmę alergiczną i niealergiczną. Natomiast ze względu na nasilenie objawów wyróżnia się astmę sporadyczną, przewlekłą lekką, umiarkowaną oraz ciężką. Jest jeszcze kryterium oceniające stopień kontroli tej dolegliwości. Astma może dać się w pełni kontrolować – wówczas mówimy o astmie kontrolowanej, są jednak też astmy niekontrolowane lub częściowo kontrolowane.

Przyczyny astmy oskrzelowej

Astma oskrzelowa to choroba o skomplikowanym, niejednorodnym pochodzeniu. Wpływ na jej rozwój ma szereg czynników o podłożu środowiskowym oraz osobniczym. Środowiskowe przyczyny astmy oskrzelowej to:

• zanieczyszczone środowisko – obecnie rozpoznanych jest aż 300 substancji w środowisku sprzyjających wystąpieniu tzw. astmy zawodowej;
• kontakt z alergenami – permanentna ekspozycja na alergeny wywołuje stale utrzymujący się stan zapalny w drogach oddechowych, co może zwiększać ryzyko astmy;
• czynniki infekcyjne – astma jest łączona z niektórymi infekcjami, np. zakażenia rynowirusami czy infekcje związane z RSV są wskazywane jako zwiększające prawdopodobieństwo astmy.

Z kolei do przyczyn związanych z konkretnymi cechami pacjenta zalicza się uwarunkowania genetyczne sprzyjające rozwojowi choroby. Najistotniejszym czynnikiem ryzyka – zdaniem m.in. Ewy Dworzańskiej z Uniwersytetu Medycznego w Lublinie – jest w tej kategorii atopia. To inaczej dziedziczna skłonność do nadmiernego wytwarzania immunoglobuliny E w kontakcie z powszechnymi alergenami.

Według specjalistki prawdopodobieństwo pojawienia się tej choroby jest 5 razy większe u dzieci z atopowym zapaleniem skóry i aż 15 razy większe u dzieci borykających się dodatkowo z alergicznym nieżytem nosa. Znaczenie dla rozwoju astmy ma również palenie tytoniu przez matkę w okresie ciąży. Wówczas ryzyko pojawienia się choroby jest dwukrotnie większe. Aby sprawdzić, jakie prawdopodobieństwo zachorowania na astmę oskrzelową ma dziecko, warto też przyjrzeć się, czy na tę dolegliwość cierpi z któryś rodziców. Jeżeli choroba dotyczy jednego z rodziców, ryzyko astmy wzrasta 2 razy, natomiast, gdy oboje borykają się z tym problemem – aż 6 razy.

Objawy astmy oskrzelowej. Jak ją rozpoznać?

Pierwsze objawy astmy oskrzelowej u aż 8 na 10 pacjentów pojawiają się już przed 5. urodzinami. Mogą mieć one różne nasilenie od łagodnych do niezwykle silnych. U niektórych pacjentów ataki choroby pojawiają się rzadko, natomiast innym towarzyszą praktycznie cały czas.

Co charakterystyczne, symptomy zyskują na mocy w nocy albo zaraz po przebudzeniu. Wśród typowych dla astmy dolegliwości wymienia się:

• ściskanie w klatce,
• duszność,
• napadowy kaszel,
• świszczący oddech.

Symptomy, które powinny skłonić nas do skorzystania z natychmiastowej pomocy lekarskiej, w tym również wezwania pogotowia ratunkowego, to m.in. duszność występująca bez podjęcia wysiłku i narastające zmęczenie, praca dodatkowych mięśni oddechowych objawiająca się zaciąganiem przestrzeni międzyżebrowych.

Chory, który wymaga szybkiej pomocy, ma również trudności w mówieniu i np. komunikuje się pojedynczymi frazami.

Diagnostyka astmy – na czym polega?

Astma oskrzelowa może zostać pomylona z innymi chorobami, dlatego bardzo ważna jest właściwa diagnostyka różnicowa. Dolegliwości, które dają podobne objawy, w tym m.in. świsty i napady duszności, to przewlekła obturacyjna choroba płuc, zespół kaszlu z dróg oddechowych, mukowiscydoza, rozstrzenie oskrzeli, a także nowotwory, np. ziarnica złośliwa, śródmiąższowe choroby płuc. Co ciekawe, pojawienie się dysfunkcji oddychania i kaszlu jest też charakterystycznym powikłaniem po przyjmowaniu pewnych leków.

Specjalista musi więc wykluczyć te możliwości, nim postawi diagnozę. Jak przebiega rozpoznanie astmy? Lekarz wskazuje na jej obecność na podstawie takich czynności jak:

• szczegółowy wywiad, tj. zbiera od pacjenta informacje związane z klasycznymi objawami astmy oraz ich zmienności w czasie, istotne są też inne choroby współwystępujące, przede wszystkim choroby alergiczne;
• badanie przedmiotowe – osłuchowo rozpoznaje świsty i inne zmiany;
• badania wydolności układu oddechowego – w tej grupie wymienia się m.in. próbę rozkurczową, pomiar szczytowego przepływu wydechowego (PEF);
• badania dodatkowe – wymienia się tu np. testy skórne, a także oznaczenie swoistych alergenowi immunoglobulin E w surowicy;
• badanie spirometryczne – choć nie jest obowiązkowe w rozpoznaniu tej choroby, to jednak dzięki niemu znacznie łatwiej specjaliście postawić diagnozę;
• badanie RTG klatki piersiowej – wykonuje się je zwykle w przypadku diagnostyki różnicowej pod kątem podejrzenia innych, niż astma, chorób;
• badania przydatne w ustaleniu fenotypu choroby – nie odgrywają znaczącej roli w diagnostyce, ale mają znaczenie w klasyfikowaniu typu astmy. To m.in. ocena stężenia frakcjonowanego tlenku azotu w powietrzu wydychanym.

Warto pamiętać, że dla tej choroby nie są typowe objawy izolowane, czyli np. występowanie pojedynczo konkretnych symptomów, przykładowo tylko przewlekły kaszel. Nierzadko to właśnie brak reakcji na leczenie astmy sugeruje specjaliście, że pacjent choruje na inną chorobę.

Leczenie astmy. Jak wygląda?

Terapia tej choroby opiera się na przyjmowaniu leków na astmę i kontroli jej objawów. Specjalista dokonuje również oceny ryzyka zaostrzeń, które mogą prowadzić do nieodwracalnego upośledzenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Prawidłowo prowadzone leczenie może więc zapobiec przedwczesnej śmierci pacjenta, a przede wszystkim podnieść jakość jego życia.

Leki na astmę zazwyczaj mają formę aerozolu i są podawane wziewnie. W ten sposób preparat dostaje się bezpośrednio w miejsce, gdzie toczy się stan zapalny. Środek można podawać np. poprzez specjalne urządzenia, w tym inhalatory proszkowe, ciśnieniowe oraz nebulizatory.

Wśród najpowszechniejszych leków na tę chorobę wymienia się przede wszystkim wziewne glikokortykosteroidy. Mimo że są skuteczne w łagodzeniu stanów zapalnych towarzyszących astmie, nie powodują jednak pełnego wyleczenia. Terapia tymi lekami wymaga systematyczności. Chorzy odczuwają dzięki nim poprawę jakości życia.

Inne grupy leków stosowane w leczeniu astmy to również leki antyleukotrienowe, czyli wziewne preparaty o nieco słabszym działaniu niż wspomniane glikokortykosteroidy. To preparaty doustne, które są polecane w przypadku łagodniejszych postaci choroby. Obecnie znacznie rzadziej lekarze przepisują kromony i teofilinę, z uwagi m.in. na mniejszą skuteczność (kromony) niż opisane powyżej leki albo też ryzyko wystąpienia skutków ubocznych (teofilina).

Natomiast rozwiązaniem doraźnym, stosowanym jedynie do chwilowego wyciszenia objawów, np. w trakcie ataku astmy, są ß₂-mimetyki wziewne.

Apteka Codzienna to apteka internetowa, gdzie znajdziesz wiele leków niezbędnych do zwalczania astmy.

Leczenie astmy to również odpowiedzialne zachowania, m.in. ograniczanie ekspozycji na pyłki, rzucenie palenia, walka z nadwagą, regularna aktywność fizyczna w porozumieniu z lekarzem.

Zapobieganie astmie. Profilaktyka to podstawa

Chcąc uniknąć rozwoju tej choroby, niezbędne jest ograniczenie ekspozycji na alergeny, nieprzebywanie w zanieczyszczonym środowisku, ochrona przed pojawieniem się infekcji, unikanie czynników drażniących, np. wdychania farb, lakierów, pyłów.

Zapobieganie astmie wiąże się więc bezpośrednio z przebywaniem w miejscach, gdzie powietrze jest czyste, a także rezygnacją z zajęć i czynności, które mogłyby rozwijać stany zapalne w oskrzelach. Niezbędne staje się również odstawienie tytoniu. Rzucanie palenia to wyzwanie, jednak dzięki takiej decyzji, można ochronić nie tylko siebie, ale również swoje dzieci, które jako bierni palacze są narażone nie tylko na rozwój astmy, ale też innych poważnych chorób.

Astma oskrzelowa to choroba, która dotyczy przede wszystkim dzieci i ludzi młodych, jeszcze przed 40. rokiem życia. Przyczyny astmy oskrzelowej nie zostały jeszcze w pełni rozpoznane. Wpływ na jej pojawienie mogą mieć uwarunkowania genetyczne, ale choroba jest też wyzwalana m.in. przez działanie alergenów i zanieczyszczeń środowiska. Obecnie nie ma skutecznych sposobów na jej całkowite wyleczenie, jednak systematyczne przyjmowanie leków istotnie podnosi jakość życia pacjenta.