Śmiertelne przypadki malarii w Polsce

W ostatnim czasie odnotowano dwa zgony w Polsce po powrocie z wakacji na Zanzibarze. Obaj mężczyźni doświadczyli objawów malarii, które początkowo zostały błędnie zdiagnozowane jako zapalenie płuc. Symptomy pojawiły się około dwa tygodnie po powrocie z Afryki. Jak rozpoznać chorobę po wakacjach i jak się przed nią chronić jeszcze przed wyjazdem?

Czym jest malaria?

​Malaria jest jedną z trzech najpoważniejszych chorób zakaźnych na świecie, obok AIDS i gruźlicy. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), w 2022 roku odnotowano około 249 milionów nowych przypadków malarii, z czego 95% miało miejsce w regionie afrykańskim. Liczba zgonów z powodu tej choroby wyniosła ponad 600 tysięcy. Obecnie około 40–45% ludności świata żyje na obszarach zagrożonych malarią, obejmujących ponad 100 krajów.​

Najbardziej narażone na zachorowanie są dzieci poniżej 5. roku życia oraz kobiety w ciąży zamieszkujące tereny endemiczne, a także osoby nieposiadające swoistych przeciwciał, takie jak podróżni z Europy udający się do krajów o endemicznym lub epidemicznym występowaniu malarii. W Afryce malaria jest główną przyczyną zgonów około 20% wszystkich dzieci w wieku poniżej 5 lat. Liczbę przypadków malarii zawlekanych do Europy szacuje się na około 10 000 rocznie.

Śmierć dwóch Polaków po wakacjach w Zanzibarze

W ostatnich tygodniach polskie media obiegły dwie podobne historie. Dwóch Polaków po powrocie z wakacji na Zanzibarze zaczęło doświadczać objawów, takich jak utrzymująca się gorączka, osłabienie i bóle głowy, które początkowo były mylone z przeziębieniem lub zapaleniem płuc. Jeden z mężczyzn odczuwał także silny ból brzucha, który zinterpretowano jako zapalenie wyrostka robaczkowego.

Mimo że rodziny obu mężczyzn zgłaszały, że ich bliscy byli niedawno w strefach endemicznych, początkowa diagnoza nie uwzględniała malarii – w obu przypadkach na pierwszym etapie leczenia nie zostały wykonane testy w tym kierunku. Dopiero po kilku dobach hospitalizacji, kiedy stan obu pacjentów był już bardzo ciężki, w wyniku interwencji rodziny i konsultacji specjalistów chorób tropikalnych (w jednym przypadku pacjenta przeniesiono na oddział chorób zakaźnych, w drugim przeprowadzono konsultację telefoniczną) rozpoznano chorobę, jednak w obu przypadkach było już za późno na skuteczne leczenie.

Jak objawia się malaria?

Malaria rozpoczyna się objawami przypominającymi grypę, takimi jak bóle głowy, bóle mięśni, zmęczenie, senność i ogólne złe samopoczucie. Następnie pojawia się gorączka, często przekraczająca 39°C, której towarzyszą dreszcze i uczucie zimna, a po niej występują zlewne poty. Plasmodium falciparum, wywołujący najcięższą postać choroby, może prowadzić do śpiączki, niewydolności nerek oraz innych narządów, co często kończy się zgonem. W ciężkich przypadkach śmiertelność wynosi około 15% u dzieci, 20% u dorosłych i aż 50% u kobiet w ciąży.

Gdzie uzyskać pomoc w przypadku podejrzeń malarii?

W Polsce choroby tropikalne są diagnozowane i leczone w wyspecjalizowanych ośrodkach, takich jak kliniki chorób tropikalnych, szpitale zakaźne oraz instytuty badawcze. Oto kilka najważniejszych miejsc, gdzie można uzyskać pomoc:​

• Uniwersyteckie Centrum Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni – Klinika Chorób Tropikalnych, Pasożytniczych i Wewnętrznych, oferująca nowoczesną diagnostykę i leczenie chorób tropikalnych oraz pasożytniczych.

• Klinika Chorób Tropikalnych i Pasożytniczych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu – specjalizująca się w diagnostyce i leczeniu chorób tropikalnych oraz pasożytniczych.

• Poradnia Chorób Tropikalnych w Gdyni – prowadząca działalność w zakresie diagnostyki, leczenia oraz profilaktyki chorób tropikalnych i pasożytniczych.

• Specjalistyczny Gabinet Chorób Tropikalnych i Medycyny Podróży w Poznaniu – oferujący konsultacje z zakresu medycyny podróży oraz diagnostykę i leczenie chorób tropikalnych. 

• TropicalMed w Warszawie – nowoczesna placówka medyczna specjalizująca się w medycynie podróży i profilaktyce chorób tropikalnych.

Warto skontaktować się z tymi ośrodkami przed planowaną podróżą do krajów o podwyższonym ryzyku występowania chorób tropikalnych, aby uzyskać informacje na temat profilaktyki oraz wymaganych szczepień.

Transmisja malarii

Malaria jest najczęściej przenoszona przez ukąszenia zarażonych samic komarów z rodzaju Anopheles. Inne, rzadsze drogi zakażenia obejmują transfuzję zakażonej krwi, używanie skażonych igieł oraz transmisję wertykalną z matki na dziecko podczas ciąży.​

Co raz więcej przypadków w Polsce

W Polsce malaria nie występuje naturalnie; wszystkie przypadki tej choroby są importowane przez osoby powracające z regionów, gdzie malaria jest endemiczna. Każdego roku odnotowuje się od kilku do kilkudziesięciu takich przypadków, a sporadycznie dochodzi również do zgonów z tego powodu.​

W latach 2014–2018 zarejestrowano 141 przypadków malarii, wszystkie związane z podróżami do krajów endemicznych. Najniższą liczbę zachorowań odnotowano w 2014 roku (19 przypadków), a najwyższą w 2016 roku (38 przypadków).

Po zakończeniu pandemii COVID-19 liczba rozpoznań malarii w Polsce zaczęła rosnąć. W 2020 roku odnotowano 8 przypadków, podczas gdy w 2023 roku liczba ta wzrosła do 46. ​

Wzrost liczby przypadków malarii w Polsce jest ściśle związany z intensyfikacją podróży do krajów, gdzie choroba ta jest powszechna. Dlatego niezwykle istotne jest, aby osoby planujące wyjazdy do takich regionów stosowały odpowiednie środki profilaktyczne, w tym chemioprofilaktykę oraz zabezpieczenia przed ukąszeniami komarów, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia.

Ryzykowne kierunki podróży

Malaria występuje przede wszystkim w regionach tropikalnych i subtropikalnych, obejmując ponad 100 krajów na całym świecie. Poniżej przedstawiono podział tych obszarów na poszczególne regiony:​

Afryka (najwyższe ryzyko):

• Nigeria​
• Demokratyczna Republika Konga​
• Tanzania (w tym archipelag Zanzibar)​
• Uganda​
• Mozambik​
• Kamerun​
• Ghana​
• Wybrzeże Kości Słoniowej
• Burkina Faso​
• Sudan​
• Angola​
• Madagaskar​
• Czad​

Azja Południowa i Południowo-Wschodnia:

• Indie​
• Pakistan​
• Bangladesz​
• Myanmar
• Tajlandia (głównie obszary przygraniczne)​
• Kambodża​
• Laos​
• Wietnam​
• Indonezja​
• Filipiny​

Ameryka Południowa i Środkowa:

• Brazylia (części Amazonii)
• Kolumbia​
• Wenezuela​
• Peru​
• Boliwia​
• Gujana​
• Surinam​
• Niektóre rejony Meksyku, Hondurasu i Nikaragui​

Oceania:

• Papua-Nowa Gwinea​
• Wyspy Salomona

Jak chronić się przed malarią? Zapobieganie

Przed planowaną podróżą do regionów, gdzie malaria jest endemiczna, zaleca się konsultację z lekarzem w celu ustalenia odpowiedniej profilaktyki lekowej. Leki przeciwmalaryczne, takie jak meflochina, doksycyklina, chlorochina, proguanil czy atowakwon, są dostępne wyłącznie na receptę. Ważne jest, aby stosować je zgodnie z zaleceniami specjalisty, rozpoczynając przyjmowanie na kilka dni przed wyjazdem, kontynuując podczas pobytu oraz przez określony czas po powrocie. ​

Oprócz farmakoterapii, istotne jest stosowanie środków ochrony przed ukąszeniami komarów, takich jak repelenty, noszenie odzieży z długimi rękawami i nogawkami, używanie moskitier oraz unikanie przebywania na otwartej przestrzeni od zmierzchu do świtu, gdy aktywność komarów jest największa. ​

Pamiętaj, że kompleksowe podejście do profilaktyki znacząco zmniejsza ryzyko zachorowania na malarię podczas podróży.

Leczenie malarii

Leczenie malarii opiera się na stosowaniu różnych grup leków przeciwmalarycznych. Zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), zaleca się stosowanie terapii skojarzonej, w której jednym ze składników jest pochodna artemizyny. Takie podejście ma na celu zapobieganie szybkiemu narastaniu lekooporności zarodźców malarii na pochodne artemizyny.