Jak rozpoznać objawy zakażeniem HIV? Drogi zakażenia, test na HIV, profilaktyka

Wirus HIV pozostaje jednym z najpoważniejszych zagrożeń zdrowotnych na świecie, z około 37 milionami zakażonych osób. Mimo postępów w leczeniu jakość życia pacjentów uległa poprawie, jednak statystyki w Polsce są niepokojące. W 2022 roku odnotowano rekordową liczbę 2 384 nowych zakażeń HIV, a do połowy listopada 2023 roku liczba ta wzrosła do 2 590 przypadków, co stanowi najwyższy poziom w historii kraju. Jakie są nowoczesne metody leczenia tego wirusa?

Czym jest HIV?

HIV (ludzki wirus niedoboru odporności) powoduje przewlekłe zakażenie, które obecnie jest nieuleczalne. Wirus atakuje komórki układu odpornościowego, takie jak limfocyty T, monocyty i makrofagi. W miarę postępu choroby liczba tych białych krwinek stopniowo maleje, podczas gdy wirus intensywnie się namnaża. Po około 10 latach od zakażenia liczba leukocytów spada na tyle, że organizm nie jest w stanie bronić się przed drobnoustrojami oportunistycznymi. Są to patogeny, które zagrażają głównie osobom z obniżoną odpornością, a dla zdrowych ludzi są zazwyczaj niegroźne. Gdy dochodzi do znacznego spadku odporności, rozwija się AIDS (zespół nabytego niedoboru odporności), będący kolejnym etapem zakażenia HIV. Nieleczony, AIDS nieuchronnie prowadzi do śmierci. Diagnoza opiera się na stwierdzeniu co najmniej jednej z tzw. chorób wskaźnikowych charakterystycznych dla AIDS. Tempo progresji od HIV do AIDS jest zmienne i zależy od wielu czynników, takich jak typ wirusa, predyspozycje genetyczne zakażonego czy sposób, w jaki patogen dostał się do organizmu.

Pochodzenie

Wirus HIV (ludzki wirus niedoboru odporności) został po raz pierwszy wyizolowany w 1983 roku przez zespół naukowców z Instytutu Pasteura we Francji, w skład którego wchodzili Françoise Barré-Sinoussi i Luc Montagnier. Ich przełomowe odkrycie zostało uhonorowane Nagrodą Nobla w 2008 roku. Jednakże, przypuszcza się, że wirus pojawił się po raz pierwszy około 1908 roku w Afryce, skąd rozprzestrzenił się na inne kontynenty. Pierwsze przypadki opisane w literaturze naukowej dotyczyły mężczyzn homoseksualnych, narkomanów oraz osób chorych na hemofilię. Badania wykazały, że HIV charakteryzuje się zmiennością genetyczną, co prowadzi do wyodrębnienia dwóch głównych typów wirusa: HIV-1 i HIV-2. HIV-1 jest najbardziej rozpowszechniony na świecie i odpowiada za większość zakażeń, podczas gdy HIV-2 dominuje głównie w Afryce Zachodniej.

Jak można zarazić się wirusem HIV?

Zakażenie wirusem HIV następuje poprzez kontakt z płynami ustrojowymi osoby zakażonej. Wyróżnia się trzy główne drogi przenoszenia HIV:​

1. kontakt seksualny: najczęstsza droga transmisji, obejmująca stosunki waginalne, analne i oralne. Wszystkie formy aktywności seksualnej niosą ryzyko zakażenia, przy czym seks analny stanowi największe zagrożenie, zwłaszcza dla partnera biernego. Należy pamiętać, że choć prezerwatywy znacznie zmniejszają ryzyko, nie eliminują go całkowicie.​

2. kontakt z krwią: do zakażenia może dojść poprzez:

   • ​wspólne używanie igieł i strzykawek: szczególnie wśród osób przyjmujących narkotyki dożylne;

   • ekspozycje zawodowe: przypadkowe zakłucia igłą lub skaleczenia wśród personelu medycznego po kontakcie z zakażoną krwią;
   • niesterylne procedury: wykonywanie tatuaży, piercingu czy zabiegów medycznych przy użyciu niesterylnych narzędzi.
     
     
3. ​transmisja wertykalna: przeniesienie wirusa z matki na dziecko podczas ciąży, porodu lub karmienia piersią. Dzięki skutecznej terapii antyretrowirusowej ryzyko to można znacznie zredukować, jednak kobiety zakażone HIV nadal powinny unikać karmienia piersią.

Warto podkreślić, że HIV nie przenosi się przez codzienne kontakty, takie jak podanie ręki, przytulanie, korzystanie ze wspólnych naczyń czy toalet. Ślina, pot, łzy oraz ukąszenia owadów nie stanowią źródła zakażenia. Profilaktyka opiera się na edukacji, stosowaniu prezerwatyw, unikaniu ryzykownych zachowań oraz regularnym testowaniu w kierunku HIV.​

​Objawy HIV. Po czym rozpoznać że jesteśmy zarażeni?

Początkowe objawy zakażenia wirusem HIV są zazwyczaj niespecyficzne i mogą przypominać przeziębienie lub grypę. Do takich objawów należą:​

• gorączka,​
• bóle mięśniowo-stawowe,
• nudności i wymioty,​
• bóle brzucha,​
• wysypka grudkowo-plamista na skórze,​
• powiększenie węzłów chłonnych,​
• nocne poty,​
• zapalenie gardła,​
• przewlekłe zmęczenie.

Dodatkowo, nieprawidłowe wyniki morfologii krwi, takie jak małopłytkowość, niedokrwistość, leukopenia czy podwyższone poziomy transaminaz, mogą stanowić sygnał ostrzegawczy. 

Po jakim czasie od zakażenia HIV występują objawy?

​Wirus HIV może nie powodować charakterystycznych objawów we wczesnych stadiach zakażenia, co może trwać od kilku miesięcy do nawet kilkunastu lat. Okres bezobjawowy trwa średnio około 8 lat, po czym, bez odpowiedniego leczenia, infekcja może przejść w pełnoobjawowe AIDS. 

Rozpoznanie wirusa HIV

Diagnostyką i leczeniem zakażenia HIV zajmują się lekarze chorób zakaźnych. Podstawą diagnostyki jest wykonanie testów serologicznych z krwi, które wykrywają przeciwciała anty-HIV oraz antygen p24. Diagnostyka przebiega dwuetapowo:​

1. Test przesiewowy: Wykorzystuje się testy IV generacji, które umożliwiają wykrycie antygenu p24 już po 2 tygodniach od zakażenia oraz przeciwciał anty-HIV po 4–12 tygodniach. 

2. Test potwierdzający: W przypadku wyniku dodatniego lub wątpliwego w teście przesiewowym, wykonuje się test Western Blot lub testy molekularne (NAAT) w celu potwierdzenia obecności wirusa.

Okno serologiczne to okres od momentu zakażenia do czasu, gdy testy są w stanie wykryć obecność wirusa lub przeciwciał. W przypadku testów IV generacji okno serologiczne wynosi 14–17 dni.

W Polsce testy na HIV są dostępne bezpłatnie i anonimowo w Punktach Konsultacyjno-Diagnostycznych (PKD). Ich adresy i godziny pracy można znaleźć na stronie Krajowego Centrum ds. AIDS. Dostępne są również domowe testy na HIV, które można zakupić w aptekach lub przez internet. 

Test na HIV. Interpretacja wyników testu na HIV

Test na HIV polega na analizie próbki krwi w celu wykrycia obecności antygenu p24 oraz przeciwciał anty-HIV. Obecnie stosuje się testy IV generacji, które charakteryzują się wysoką czułością i umożliwiają wykrycie zakażenia już po 14–17 dniach od ekspozycji.

Wynik testu może być ujemny lub dodatni. W przypadku wyniku dodatniego konieczne jest wykonanie testu potwierdzającego w celu ostatecznego rozpoznania zakażenia. W Polsce dostępne są anonimowe i bezpłatne testy na HIV w Punktach Konsultacyjno-Diagnostycznych (PKD) na terenie całego kraju.

Po potwierdzeniu zakażenia HIV, lekarze zlecają dodatkowe badania, takie jak morfologia krwi, próby wątrobowe oraz oznaczenie liczby limfocytów CD4, aby ocenić stopień zaawansowania infekcji i stan układu odpornościowego pacjenta. ​

Leczenie wirusa HIV

Leczenie zakażenia HIV rozpoczyna się natychmiast po potwierdzeniu infekcji. Stosuje się terapię antyretrowirusową (ARV), która polega na przyjmowaniu kombinacji kilku leków z różnych klas, zazwyczaj w formie jednej tabletki przyjmowanej raz dziennie. Do głównych klas leków należą:​

• nukleozydowe/nukleotydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (NRTI)​,
• nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (NNRTI),
• inhibitory proteazy (PI),​
• inhibitory integrazy (INSTI),
• inhibitory wejścia.

Regularne stosowanie ARV prowadzi do obniżenia poziomu wirusa HIV we krwi do niewykrywalnego poziomu, co znacząco zmniejsza ryzyko przeniesienia wirusa na inne osoby oraz hamuje progresję infekcji do stadium AIDS. Dzięki nowoczesnym terapiom, osoby żyjące z HIV mogą cieszyć się jakością życia porównywalną do osób niezakażonych. W przypadku rozwoju AIDS, oprócz terapii antyretrowirusowej, konieczne jest leczenie tzw. chorób wskaźnikowych, takich jak infekcje oportunistyczne, za pomocą antybiotyków, leków przeciwgrzybiczych i przeciwwirusowych. Nieleczone zakażenie HIV prowadzi do śmierci, jednak współczesne metody leczenia pozwalają na długotrwałe i pełnowartościowe życie.

HIV a AIDS - co mają ze sobą wspólnego?

Nieleczone zakażenie wirusem HIV prowadzi do rozwoju AIDS, będącego końcowym stadium infekcji, które nieuchronnie prowadzi do zgonu. W przebiegu AIDS występują tzw. choroby wskaźnikowe, czyli schorzenia rzadko spotykane u osób niezakażonych HIV. Do takich chorób zalicza się m.in.:​

• mięsak Kaposiego,​
• toksoplazmozę ośrodkowego układu nerwowego,​
• kryptokokozę pozapłucną,​
• kandydozę przełyku, oskrzeli, tchawicy lub płuc,​
• nawracającą bakteriemię spowodowaną przez pałeczki Salmonella,​
• inwazyjny rak szyjki macicy,​
• encefalopatię związaną z HIV.

Pojawienie się tych chorób wskazuje na znaczne osłabienie układu odpornościowego spowodowane przez HIV. 

Jak długo można żyć z HIV?

​Natychmiastowe rozpoczęcie leczenia farmakologicznego jest zalecane dla każdej osoby, u której zdiagnozowano zakażenie wirusem HIV. Wczesne wdrożenie terapii antyretrowirusowej (ARV) pozwala na zahamowanie namnażania się wirusa, co prowadzi do odbudowy układu odpornościowego i zmniejsza ryzyko rozwoju AIDS.

Terapia antyretrowirusowa obejmuje stosowanie leków z różnych klas, takich jak:​

• inhibitory proteazy,​
• inhibitory wejścia,​
• inhibitory integrazy,​
• nukleozydowe i nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy.

Regularne przyjmowanie tych leków pozwala na osiągnięcie niewykrywalnego poziomu wirusa we krwi, co znacząco zmniejsza ryzyko przeniesienia zakażenia na inne osoby. Dzięki skutecznej terapii antyretrowirusowej, osoby zakażone HIV mogą żyć równie długo, jak osoby niezakażone. Wczesne wykrycie zakażenia i szybkie wdrożenie leczenia są kluczowe dla zapewnienia wysokiej jakości życia i zmniejszenia śmiertelności związanej z HIV.

Przeżywalność bez leczonego HIV

​Nieleczone zakażenie wirusem HIV prowadzi do rozwoju AIDS, czyli zespołu nabytego niedoboru odporności, co w konsekwencji prowadzi statystycznie po około 8-10 latach życia do śmierci. 

Profilaktyka czyli jak uniknąć zakażenia HIV

Unikanie ryzykownych zachowań jest kluczowe w minimalizacji ryzyka zakażenia wirusem HIV. Aby skutecznie się chronić, warto:​

• stosować prezerwatywy podczas każdego kontaktu seksualnego, co znacząco zmniejsza ryzyko przeniesienia wirusa;

• ograniczyć liczbę partnerów seksualnych, co redukuje prawdopodobieństwo ekspozycji na HIV;

• unikać zabiegów kosmetycznych, dentystycznych czy tatuaży w miejscach o nieznanej renomie, aby zminimalizować ryzyko zakażenia przez kontakt z zanieczyszczonymi narzędziami;

• zachować ostrożność przy kontakcie z materiałami biologicznymi nieznanego pochodzenia, co jest szczególnie istotne dla pracowników służby zdrowia i laboratoriów;

• wykonywać badania przesiewowe w kierunku HIV, zwłaszcza w czasie ciąży, aby zapobiec transmisji wirusa z matki na dziecko. ​

W przypadku podejrzenia narażenia na HIV, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem w celu rozważenia profilaktyki poekspozycyjnej (PEP), polegającej na krótkotrwałym przyjmowaniu leków antyretrowirusowych, co może zapobiec rozwojowi zakażenia.