Aloes drzewiasty - Aloe arborescens Mill

Skąd się wzięła nazwa aloes drzewiasty?

Aloe pochodzi od hebrajskiego słowa halal (gorzki, błyszczący) nawiązujący do nieprzyjemnego i gorzkiego smaku alony. Słowo arborescens wywodzi się z łacińskiego arbor (drzewo), co oznacza stający się drzewem.

Na przestrzeni wieków aloes nazywany był również lilią pustyni, niebiańską pałeczką, rośliną pierwszej pomocy, darem Wenus czy cichym uzdrowicielem. Polskie inne nazwy to czarna halena, żółta halena, wątrobna halena, morownika, (h)eljasz, elias, halaus, alias.

Występowanie aloesu drzewiastego

Występuje w krajach o suchym klimacie - głównie w południowej Afryce, na Wyspach Kanaryjskich i Karaibach. Ponadto uprawiany jest w krajach śródziemnomorskich, na Krymie, Zakaukaziu, w Ameryce Środkowej, południowej Japonii, Europie Środkowej i Wschodniej oraz Ameryce Północnej. W Polsce uprawiany w warunkach domowych w doniczce a na większą skalę w szklarniach.

Charakterystyka aloesu drzewiastego

Roślina wieloletnia, dorastająca w warunkach naturalnych ok. 5 m, w doniczce ok. 60 cm. Ma zdolność gromadzenia wody w silnie rozwiniętym miękiszu liściowym, przez co znosi długotrwałą suszę (sukulent). Gładkie, mięsiste liście o barwie szarozielonej są wypełnione śluzowatym, przezroczystym i gorzkim sokiem. Mają kolczaste brzegi i woskowy nalot. Aloes w uprawie doniczkowej rzadko kwitnie i raczej nie owocuje.

Surowiec - co zbieramy?

Alona, czyli sok wypływający ze ściętych liści, odparowany i wysuszony do konsystencji stałej. Przed zbiorem, na ok. tydzień, należy przerwać podlewanie roślin, aby zwiększyć w nich ilość biostymulatorów.

Co zawiera aloes drzewiasty?

Aloes zawiera glikoproteiny (lektyny) i polisacharydy (o charakterze śluzu). Zawiera liczne składniki mineralne (wapń, magnez, sód, potas, miedź, cynk, żelazo, siarka, fosfor, bor, lit, chrom, nikiel, bar, krzem, molibden), żywice, kwasy organiczne (bursztynowy, cynamonowy), wolne aminokwasy, enzymy, witaminy (tiamina, biotyna), substancje białkowe i tzw. stymulatory biogenne.

Aloes drzewiasty w mitach, legendach i na ludowo

Właściwości lecznicze alony znane są od ponad 3000 lat. Stosowano ją przede wszystkim w Afryce i krajach arabskich jako środek przeczyszczający. Stosowany był również przez Greków, Rzymian, Babilończyków, Hindusów, Chińczyków oraz Indian. W starożytnym Egipcie wierzono, że wyznaczał on drogę do królestwa umarłych, dlatego sadzono go wokół cmentarzy i piramid. Ponadto uważano, że dodaje urody, zdrowia i zapewnia nieśmiertelność. Władczyni starożytnego Egiptu, królowa Kleopatra prawdopodobnie swą niezwykłą urodę zawdzięczała żelowi z aloesu, nawilżającego i rozjaśniającego skórę oraz kąpielom w jego soku. Do poprawy urody stosowała go również królowa Nefertiti.

Na Bliskim Wschodzie, w Palestynie alona była używana również do balsamowania zwłok oraz przy ich paleniu na stosach. Ewangelia św. Jana opisuje, że sproszkowaną mirrą i aloesem wysypano całun, w który potem zawinięto ciało Chrystusa. Muzułmanie wracający z pielgrzymki do Mekki (na dowód w niej uczestnictwa), nad drzwiami swoich domów od wieków zawieszają gałązki aloesu. Z uwagi na swoje lecznicze właściwości był niezwykle ceniony także przez Aleksandra Wielkiego, który najechał wyspę Sokotra, tylko dla rosnącego na niej aloesu, aby wykorzystywać go do opatrywania ran własnych żołnierzy.

W hinduizmie był stosowany podczas rytuału wielbienia Śiwy, czyli osiągnięcia śiwaloki (nieba boga Śiwy). Gałązka aloesu była nieodzownym elementem ekwipunku Krzysztofa Kolumba podczas wypraw, jak również każdego rzymskiego legionisty. W Kolumbii jest szczególnie traktowany, gdyż poświęconemu aloesowi przypisuje się moc odstraszania złych duchów.

Aloes był również symbolem goryczy i troski. Pisali o nim zarówno Arystoteles, jak i Pliniusz czy Paracelsus. Św. Hildegarda wspomina o nim jako doskonałym leku na owrzodzenia i stany zapalne. Ksiądz Krzysztof Kluk uznał go za skuteczny środek przeczyszczający, a ksiądz Sebastian Kneipp zalecał stosowanie wody aloesowej przy schorzeniach oczu. Według Crescentyna (1549) aloes położony na pępku zabijał glisty ludzkie.

W Związku Radzieckim świeże liście stosowano w leczeniu gruźlicy (podobnie w medycynie chińskiej), a w okulistyce stanowiły preparaty przyspieszające procesy gojenia po przeszczepach rogówki. W lecznictwie ludowym aloes był używany głównie jako środek przeczyszczający, gojący rany i uśmierzający bóle głowy. Wykorzystywany był również przy zaburzeniach psychicznych, tyfusie brzusznym, dyfterycie, wrzodach czy ropnym zapaleniu spojówek.

Właściwości i zastosowanie w domowym leczeniu

Aloes jest silnie przeczyszczający i pobudza wydzielanie żółci. Ma właściwości bakteriobójcze i regenerujące. Obniża poziom cukru i cholesterolu we krwi oraz przyspiesza przemianę materii. Stosuje się go przy wrzodach, w dermatologii przy leczeniu łuszczycy i egzem. Stosowany jest w leczeniu cukrzycy, choroby gośćcowej, dychawicy oskrzelowej, miażdżycy, zaburzeniach hormonalnych, chorobach oczu oraz stomatologii przy leczeniu przyzębic i zapaleniu dziąseł.

W warunkach domowych jego liście po umyciu w przegotowanej wodzie i przecięciu stosuje się na rany, oparzenia i owrzodzenia skóry. Przy zmęczeniu oczu pomocne są okłady w postaci gazy nasączonej sokiem aloesowym i przykładanej na powieki. Na ogólne wzmocnienie organizmu i poprawę apetytu można stosować „winko aloesowe”. Ponadto może mieć zastosowanie przy zapaleniu stawów w postaci soku lub galaretki.

Uwaga! Aloesu nie należy stosować w czasie ciąży, przy nadciśnieniu. Długotrwałe stosowanie może powodować zaburzenia gospodarki sodu i potasu w organizmie a wyższe dawki mogą uszkadzać wątrobę.

Aloes drzewiasty - ciekawostki

• nalewka z aloesu jest stosowana przy ukłuciach owadów,
• liście zmiksowane z wodą stanowią odżywkę do włosów,
• suchy proszek z aloesu stosowany jest w dolegliwościach tzw. kolki u koni,
• składnik (wraz z szarym mydłem) środka przeczyszczającego dla zwierząt,
• nasiona żyta, pomidorów i ziemniaka, moczone przed wysiewem w wyciągu z liści aloesu kiełkują  szybciej, a powstałe rośliny kwitną wcześniej i wydają wyższe plony,
• Aloe arborescens został wpisany na Czerwoną Listę Gatunków Zagrożonych IUCN w roku 2018,
• umieszczony w wierszu „Testament mój” Juliusza Słowackiego:

                  (…) Niech przyjaciele moi w nocy się zgromadzą

                         I biedne serce moje spalą w aloesie (…)

Informacje zamieszczone powyżej nie stanowią profesjonalnej porady medycznej ani nie są instrukcją użycia czy stosowania. Treści zamieszczone na tej stronie nie mogą zastąpić konsultacji z lekarzem lub farmaceutą.