Biegunka u niemowlaka - co robić i kiedy zgłosić się do lekarza?

Biegunka to jedna z najczęstszych dolegliwości u dzieci, która często skłania rodziców do wizyty u lekarza. Choć jej leczenie bywa proste, wiele przypadków można skutecznie łagodzić w domu. Jak radzić sobie z biegunką u noworodków, niemowląt oraz starszych dzieci? Jak zapobiegać tej dolegliwości i kiedy warto zasięgnąć porady specjalisty? Odpowiedzi znajdziesz w naszym poradniku.

Co to jest biegunka?

Biegunka jest stanem, w którym dziecko oddaje co najmniej trzy luźne stolce w ciągu doby lub jeden stolec zawierający domieszkę krwi, śluzu lub ropy. U starszych dzieci biegunka zazwyczaj nie prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych, choć jej częste epizody mogą powodować niedożywienie i wpływać negatywnie na rozwój. Biegunka u niemowląt jest często występującym problemem pediatrycznym. W zależności od czasu trwania, biegunka dzieli się na ostrą (trwającą krócej niż tydzień) i przewlekłą (trwającą ponad dwa tygodnie). U dzieci najczęściej przyczyną biegunki są wirusy, rzadziej bakterie i pasożyty. W przypadku niemowląt główną przyczyną są wirusy, takie jak rotawirusy, norowirusy i adenowirusy. Bakterie powodujące biegunkę u niemowląt to głównie Campylobacter, Salmonella oraz enteropatogenne Escherichia coli (EPEC). Rzadziej biegunki wywołane są przez pasożyty, pierwotniaki lub zatrucia toksynami.

Charakterystyka biegunki u niemowląt

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), biegunkę rozpoznaje się, gdy dziecko oddaje co najmniej trzy luźne stolce na dobę lub jeden stolec zawierający krew, ropę bądź śluz. U niemowląt karmionych piersią częstość wypróżnień może być znacznie wyższa i nie świadczy o biegunce, dlatego warto obserwować, czy liczba stolców dziecka jest wyraźnie większa niż zwykle oraz czy zmienia się ich konsystencja na wodnistą lub półpłynną. Czas trwania biegunki pozwala na jej klasyfikację – ostra biegunka trwa poniżej 14 dni, natomiast przewlekła dłużej niż dwa tygodnie.

Przyczyny biegunki

Ostra biegunka u niemowląt i dzieci może mieć różne przyczyny, w tym infekcje wirusowe, bakteryjne, a także inne czynniki.

• Infekcje wirusowe: Główną przyczyną ostrej biegunki są rotawirusy, które rozprzestrzeniają się przez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną. Choroba jest wysoce zakaźna i przenosi się łatwo, zwłaszcza przez niemyte ręce. Infekcje rotawirusowe występują najczęściej w sezonie jesienno-zimowym. Inne wirusy powodujące biegunkę to adenowirusy oraz norowirusy, które także są powszechne.

• Infekcje bakteryjne: W większości przypadków wywołują je bakterie takie jak Salmonella enteritidis, Shigella (powodująca szigelozę), Escherichia coli, Campylobacter, Yersinia oraz Clostridium.

• Biegunka poantybiotykowa: Stosowanie antybiotyków może zakłócić równowagę flory jelitowej, prowadząc do nadmiernego wzrostu bakterii i grzybów odpornych na działanie antybiotyku. Dlatego ważne jest stosowanie probiotyków podczas antybiotykoterapii.

• Zatrucia pokarmowe: Objawy takie jak biegunka, wymioty, gorączka i bóle brzucha pojawiają się zwykle kilka godzin po spożyciu pokarmu zawierającego toksyny bakteryjne.

Średnia zapadalność na biegunkę w Europie

Zgodnie z najnowszymi danymi medycznymi, średnia liczba przypadków ostrej biegunki u dzieci poniżej 3. roku życia w Europie wynosi około dwa epizody rocznie. W Polsce i w Europie najczęstszą przyczyną tej dolegliwości jest infekcja rotawirusowa, która jest wyjątkowo zakaźna. W związku z tym zaleca się szczepienie przeciw rotawirusom, które można podać doustnie dzieciom między 6. a 24. tygodniem życia. W Polsce od 1 stycznia 2021 roku szczepienie to jest dostępne bezpłatnie dla niemowląt i jest obowiązkowe dla dzieci urodzonych po 31 grudnia 2020 roku. Program szczepień może obejmować schemat dwu- lub trzydawkowy, w zależności od wytycznych producenta.

Biegunka przewlekła u niemowląt

U niemowląt często stwierdza się biegunki osmotyczne, które są wynikiem nieprawidłowego trawienia składników pokarmowych w jelitach. Może to być związane z rozwijającym się układem pokarmowym dziecka i obejmuje takie przypadki jak nietolerancja laktozy czy celiakia, jednak do dokładnej diagnozy potrzebna jest dodatkowa diagnostyka. Leczenie zwykle opiera się na diecie eliminacyjnej, która wyklucza składniki powodujące objawy. Niespecyficzna biegunka przewlekła (tzw. biegunka pędraków) jest najczęstszą formą przewlekłej biegunki u dzieci w wieku 1-3 lat. Objawy zwykle ustępują około 4. roku życia i są związane z niezbilansowaną dietą – przewagą napojów, zwłaszcza słodzonych, oraz niskotłuszczowych posiłków stałych. Dziecko rozwija się normalnie, a modyfikacja diety zazwyczaj łagodzi objawy. Biegunka wrodzona, np. sodowa lub chlorowa, wynika z mutacji genetycznych, prowadząc do wodnistych stolców z utratą elektrolitów, co może powodować problemy nerkowe i opóźnienia rozwojowe. Biegunki oporne na leczenie, które występują u dzieci około 3. miesiąca życia, mogą być związane z wrodzonymi zaburzeniami, takimi jak brak mikrokosmków, dysplazja nabłonka czy enteropatia autoimmunizacyjna. Natomiast biegunka poantybiotykowa jest częstym efektem ubocznym antybiotykoterapii. Ważne jest stosowanie probiotyków podczas leczenia antybiotykami, aby wspierać równowagę flory jelitowej.

Biegunka u niemowląt karmionych piersią

Należy pamiętać, że luźne stolce nie zawsze oznaczają biegunkę, zwłaszcza u niemowląt karmionych piersią. U maluchów żywionych naturalnie stolce są z natury luźne, w kolorze od żółtego do pomarańczowego, a ich liczba może być większa niż u dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym – nawet do 10 wypróżnień na dobę. Stolec może zawierać miękkie fragmenty otoczone wodnistą otoczką. W tym przypadku za biegunkę uznaje się znaczny wzrost liczby wypróżnień, gdy wynoszą one więcej niż 10 ml na kilogram masy ciała na dobę. Ostra biegunka u noworodków karmionych piersią zdarza się rzadko, a jej wystąpienie jest możliwe jedynie przy poważnych infekcjach, takich jak uogólniona posocznica lub zakażenia szpitalne wywołane przez pałeczki E. coli lub rotawirusy. Co istotne, karmienie piersią pomaga zapobiegać biegunkom rotawirusowym.

Objawy biegunki u niemowląt

Biegunka rozpoznawana jest na podstawie charakterystycznych objawów, takich jak zwiększona liczba wypróżnień o wodnistej lub półpłynnej konsystencji. Dodatkowymi objawami mogą być ból brzucha, uczucie parcia na stolec, wzdęcia, przelewanie w brzuchu, a także wymioty i gorączka. W stolcu może pojawić się śluz, krew lub ropa, a jego zapach bywa nieprzyjemny. W przebiegu ostrej biegunki, z powodu utraty wody i elektrolitów przez wypróżnienia oraz wymioty, istnieje ryzyko odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych. W przypadku przewlekłej biegunki może dojść do spowolnienia wzrostu i przybierania na wadze.

Warto pamiętać, że u niemowląt karmionych piersią liczba wypróżnień jest zwykle większa niż u dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym. U maluchów karmionych naturalnie normą może być nawet do 10 wypróżnień dziennie. Biegunkę rozpoznaje się wtedy, gdy liczba wypróżnień wyraźnie wzrasta ponad tę wartość.

Ile trwa biegunka u niemowlaka?

Czas trwania biegunki u niemowląt jest podobny do tego, co obserwuje się u starszych dzieci – najczęściej mamy do czynienia z ostrą biegunką, która trwa nie dłużej niż 14 dni. Typowo objawy utrzymują się około tygodnia. Rzadziej biegunka u niemowląt trwa dłużej niż dwa tygodnie; w takim przypadku mamy do czynienia z biegunką przetrwałą, a gdy dolegliwości utrzymują się ponad 4 tygodnie, klasyfikuje się ją jako biegunkę przewlekłą. Określenie czasu trwania biegunki jest bardzo istotne, ponieważ pozwala lekarzowi zawęzić możliwe przyczyny. Biegunka ostra najczęściej jest wynikiem infekcji, podczas gdy przewlekła rzadko ma podłoże zakaźne.

Zagrożenia dla dziecka w trakcie biegunki

Odwodnienie jest najczęstszym i jednocześnie najgroźniejszym powikłaniem ostrej biegunki u dzieci, szczególnie u niemowląt i małych dzieci. Ryzyko odwodnienia wzrasta, jeśli biegunce towarzyszą wymioty i gorączka. Typowe objawy odwodnienia to: spadek masy ciała, osłabienie, drażliwość, płacz bez łez, sucha skóra, suche błony śluzowe, intensywne pragnienie, rzadsze oddawanie moczu o ciemnym zabarwieniu, a także zapadnięte ciemiączko u niemowląt. W ciężkich przypadkach, odwodnienie może prowadzić do zaburzeń elektrolitowych, powodujących problemy z oddychaniem, a nawet śpiączkę. Wyróżnia się trzy stopnie odwodnienia: lekkie, umiarkowane i ciężkie.

Co podawać niemowlęciu w trakcie biegunki? Jak zatrzymać rozwolnienie?

Pierwszym krokiem w leczeniu biegunki u dziecka powinno być zapewnienie odpowiedniego nawodnienia, co pomaga utrzymać równowagę wodno-elektrolitową i zapobiega odwodnieniu. Najlepiej stosować doustne płyny nawadniające zawierające elektrolity i glukozę, które są dostępne w aptekach bez recepty. W domu można podać wodę, niesłodzone napoje, herbatę oraz lekkie, płynne posiłki.

W przypadku niemowląt karmionych piersią zaleca się częstsze karmienie, aby zapewnić odpowiednie nawodnienie. Nie należy stosować głodówek ani zmieniać diety, jeśli dziecku dopisuje apetyt. Probiotyki (np. Lactobacillus GG, S. boulardi, L. reuteri) mogą wspierać organizm w walce z biegunką, ale stosowanie ich jest efektywne tylko przy odpowiednim nawadnianiu. Probiotyki działają wspomagająco i nie mogą zastąpić płynoterapii. Jeśli biegunce towarzyszą wymioty, nawadnianie może być mniej skuteczne – wówczas zaleca się podawanie płynów w niewielkich ilościach, ale często, w temperaturze pokojowej.

Antybiotyki stosuje się tylko przy zakażeniach bakteryjnych potwierdzonych w badaniach. Nie należy podawać niemowlętom leków przeciwbiegunkowych ani węgla aktywnego, które są stosowane u starszych dzieci i dorosłych. W Polsce dostępna jest szczepionka doustna przeciw rotawirusom, które są główną przyczyną ostrej biegunki u niemowląt – pierwszą dawkę podaje się między 6. a 12. tygodniem życia. Kluczowa jest także obserwacja dziecka pod kątem objawów odwodnienia, takich jak zapadnięte oczy, brak apetytu, osłabienie i zmiany neurologiczne. Zapobieganie biegunkom u dziecka obejmuje naukę zasad higieny, takich jak częste mycie rąk oraz dokładne mycie owoców i warzyw.

Domowe sposoby na walkę z biegunką u niemowlaka

Niemowlęta są szczególnie narażone na odwodnienie, które jest częstym powikłaniem biegunki. W domowym leczeniu biegunki kluczowe jest zapewnienie odpowiedniego nawodnienia, aby zapobiec odwodnieniu. Najlepiej stosować doustne płyny nawadniające (DPN) dla niemowląt, bogate w elektrolity tracone podczas biegunki. Dziecko poniżej 2. roku życia po każdym biegunkowym stolcu powinno wypić co najmniej 50-100 ml płynu nawadniającego i może pić do woli, aby zaspokoić pragnienie. Wymioty, które często towarzyszą biegunce, nie są przeciwwskazaniem do podawania DPN; w takim przypadku należy pojenie prowadzić częściej, w małych porcjach. Ważną rolę odgrywa także odpowiednie żywienie – niemowlęta do 6. miesiąca życia najczęściej żywione są mlekiem matki lub mieszankami mlecznymi, a w późniejszym wieku ich dieta jest stopniowo rozszerzana. Nawet w trakcie biegunki sposób żywienia powinien pozostać bez zmian, bez wprowadzania głodówki. Należy unikać słodyczy i słodzonych napojów, które mogą pogorszyć stan zdrowia. Odpowiednie nawadnianie i zbilansowana dieta wspomagają regenerację jelit i zapobiegają deficytom energetycznym. Można stosować także smektyn dwuoktanościenny, który chroni błonę śluzową jelit, oraz probiotyki, takie jak Lactobacillus GG i Saccharomyces Boulardii. Warto zaopatrzyć się w krem na odparzenia, ponieważ podczas biegunki może dojść do podrażnień skóry w okolicy pieluszkowej.

Biegunka u niemowlęcia- kiedy do lekarza?

W wielu przypadkach rodzice mogą samodzielnie podjąć podstawowe kroki, takie jak odpowiednie nawadnianie, podanie probiotyku, dbanie o prawidłowe odżywianie oraz obserwacja dziecka. Ostra biegunka u niemowląt często ustępuje samoistnie, a rutynowe badania mikrobiologiczne nie są zalecane, ponieważ czas oczekiwania na wyniki jest długi, a w tym czasie stan dziecka może się poprawić. Natomiast w przypadku przewlekłej lub długotrwałej biegunki konieczne jest określenie przyczyny, aby podjąć skuteczne leczenie.

Należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem, jeśli wystąpią następujące objawy: obecność krwi w stolcu, brak apetytu lub niechęć do picia, objawy odwodnienia (utrata masy ciała powyżej 9%, zapadnięte oczy, płacz bez łez, suchy język, skąpe oddawanie moczu), niepowodzenie doustnego nawadniania, zaburzenia neurologiczne (np. senność, apatia, rozdrażnienie), uporczywe lub żółciowe wymioty, trudność w zapewnieniu dziecku odpowiedniej opieki w domu, nasilanie się objawów lub brak poprawy. Szczególnej uwagi wymaga także wiek poniżej 2 miesięcy.

Wskazaniem do diagnostyki bakteriologicznej i ewentualnej hospitalizacji mogą być objawy takie jak: krew lub śluz w stolcu, wysoka gorączka, objawy neurologiczne, podróż do krajów o wysokim ryzyku infekcji bakteryjnej, a także przypadki epidemii. Biegunka u niemowląt może pojawić się nagle i nie zawsze wymaga szybkiej interwencji lekarza. Podstawą jest nawadnianie i uważna obserwacja. Jeśli jednak objawy są długotrwałe lub nasilają się, warto udać się do pediatry, aby przeprowadzić szczegółową diagnostykę i wdrożyć odpowiednie leczenie.