Nowotwór skóry ‒ wszystko, co musisz o nim wiedzieć

Choroby nowotworowe zbierają przerażające żniwo, stanowiąc drugą najczęstszą przyczynę zgonów w Polsce. Duży odsetek wśród ogółu zachorowań w naszym kraju stanowią przypadki nowotworów skóry. Szacuje się, że około 30% wszystkich rozpoznawanych nowotworów to raki skóry, a kolejne 2% to czerniaki. Czy jest różnica pomiędzy rakiem a czerniakiem skóry? Jak wygląda czerniak? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w poniższym artykule, w którym poruszamy niezwykle ważny temat nowotworów skóry.

Nowotwory skóry ‒ czerniak i nieczerniakowe raki skóry

Nowotwór to pojęcie ogólne, które opisuje niekontrolowanie namnażające się tkanki o nieprawidłowej morfologii. Nieco węższym pojęciem jest rak, który z definicji oznacza nowotwór złośliwy pochodzący tylko i wyłącznie z tkanki nabłonkowej. Do najczęściej występujących raków skóry, nazywanych niekiedy także niebarwnikowymi nowotworami skóry (NMSC), zalicza się:

• raka kolczystokomórkowego;
• raka podstawnokomórkowego;
• raka z komórek Merkla.

Do grupy raków skóry nie zalicza się czerniak. Jest to bowiem nowotwór złośliwy, który nie pochodzi z tkanki nabłonkowej, a z komórek barwnikowych ‒ melanocytów ‒  wywodzących się z komórek grzebienia nerwowego.

Zachorowania na nowotwory skóry w Polsce

Niestety, statystyki dotyczące zachorowań na nowotwory skóry nie napawają optymizmem. Według danych pochodzących z Krajowego Rejestru Nowotworów tylko w 2020 roku w Polsce zdiagnozowano 13 837 przypadków nowotworów skóry, z czego 3246 przypadków było czerniakami skóry. W tym samym roku na nowotwory skóry zmarło 2833 Polaków, z  czego połowa zgonów nastąpiła w przebiegu czerniaka, co obrazuje wysoki stopień złośliwości tego nowotworu.

Czynniki ryzyka rozwoju nowotworów skóry

Nowotwory skóry, a zwłaszcza czerniak, kojarzą się głównie z nadmierną ekspozycją na światło UV. Rzeczywiście, intensywne kąpiele słoneczne czy uczęszczanie do solarium to czynności niewątpliwie związane z rozwojem czerniaków i raków skóry. Istnieje jednak o wiele więcej czynników, które zwiększają ryzyko zachorowania na nowotwory skóry. Zalicza się do nich między innymi:

• narażenie na promieniowanie jonizujące;
• ekspozycję na substancje chemiczne, takie jak arsen, oleje mineralne, smoła węglowa czy niektóre aromatyczne związki policykliczne;
• infekcje wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV);
• obecność na skórze mnogich znamion lub tendencja do ich samoistnego pojawiania się;
• jasny fenotyp skóry;
• palenie papierosów;
• obniżenie odporności na skutek przewlekłego leczenia immunosupresyjnego lub chorób;
• rzadkie zespoły genetyczne, takie jak zespół Muirra-Torre’a, zespół Rombo czy zespół FAMM;
• występowanie czerniaka lub raka skóry w najbliższej rodzinie.

Jak wygląda czerniak?

Zmiana w wyglądzie znamienia lub pojawienie się nowego pieprzyka bardzo często budzi duży niepokój. Warto jednak pamiętać, że nie każda zmiana skórna to oznaka rozwijającego się nowotworu. Jak wstępnie określić, czy niepokojące znamię może być związane z czerniakiem? W tym celu powstał algorytm ABCDE, który pozwala na rozróżnienie niepokojącej zmiany między niegroźnym pieprzykiem a czerniakiem. Do objawów czerniaka zalicza się następujące cechy:

• A ‒ asymetria, czyli rozlanie się zmiany na jedną stronę lub jej nierówny kształt;
• B ‒ brzegi, czyli nierówne, poszarpane lub zgrubiałe krawędzie zmiany;
• C ‒ kolor, zwłaszcza czarny, czerwony lub niejednolity;
• D ‒ duży rozmiar, zwłaszcza powyżej 6 milimetrów;
• E ‒ ewolucja, czyli stopniowa zmiana wyglądu zmiany skórnej.

Objawy czerniaka i innych nowotworów skóry

Nowotwory skóry charakteryzują się niezwykle zróżnicowanym obrazem klinicznym, jednak głównym i najważniejszym objawem tej grupy chorób jest zmiana skórna. Może mieć ona rozmaity kolor, kształt, strukturę czy unaczynienie, a jej wygląd może być skrajnie odmienny u dwóch różnych osób chorujących na ten sam nowotwór skóry. Patologiczne zmiany mogą lokalizować się w każdym obszarze skóry. W przypadku czerniaka skóry, zmiana nowotworowa może być też pierwotnie zlokalizowana w takich miejscach jak paznokieć, błona śluzowa jamy ustnej, narządy płciowe, a nawet wnętrze gałki ocznej.

Profilaktyka nowotworów skóry ‒ samobadanie skóry

Jednym z ważniejszych elementów profilaktyki nowotworów skóry, a zwłaszcza czerniaka, jest samobadanie skóry. Warto przeprowadzać je raz w miesiącu, oglądając pilnie nie tylko pieprzyki i znamiona, a skórę całego ciała. Można przy tym posłużyć się algorytmem ABCDE, choć specjaliści zalecają, by w przypadku zaobserwowania jakiejkolwiek niepokojącej zmiany skórnej nie zwlekać z konsultacją u lekarza. Dobrym pomysłem jest również fotografowanie zmian skórnych, co pomoże określić zmianę ich wyglądu na przestrzeni tygodni czy miesięcy.

Czerniak a pieprzyk ‒ kiedy warto skonsultować zmianę skórną ze specjalistą?

Odpowiedź na to pytanie jest prosta: każdorazowo, gdy znamię wzbudza niepokój lub jego wygląd ulegnie zmianie. Objawy czerniaka i raków skóry bywają tak zróżnicowane, że niewprawione oko może z łatwością przegapić sygnały alarmowe świadczące o nowotworowym charakterze danej zmiany. Z wizytą u lekarza nie należy zwlekać. Niektóre nowotwory skóry wyróżniają się agresywnym przebiegiem, przez co każde opóźnienie w wykryciu i wdrożeniu leczenia przekłada się na gorsze rokowanie pacjenta.

Do kogo należy udać się w przypadku zaobserwowania niepokojącej zmiany? Oczywistym wyborem wydaje się wizyta u specjalisty dermatologa, który zajmuje się diagnostyką i leczeniem chorób skóry. Warto jednak pamiętać, że dermatolog nie jest jedynym lekarzem, który może rozpocząć diagnostykę w kierunku czerniaka lub raka skóry. Badanie znamion może przeprowadzić również lekarz onkolog, chirurg onkologiczny, a w niektórych przypadkach także lekarz rodzinny.

Jak przebiega badanie znamion u specjalisty?

Złotym standardem w badaniu znamion jest badanie dermatoskopowe, czyli oglądanie zmian skórnych za pomocą dermatoskopu. Jest to urządzenie, które pozwala na dodatkowe oświetlenie i powiększenie zmiany skórnej, co w wielu przypadkach umożliwia zaobserwowanie różnicy pomiędzy czerniakiem a pieprzykiem. Badanie dermatoskopowe jest nieinwazyjne i całkowicie bezbolesne.

Bywają jednak sytuacje, w których badanie dermatoskopem nie jest rozstrzygające i nie pozwala na postawienie jednoznacznej diagnozy. W takim przypadku konieczne jest wykonanie biopsji, czyli wycięcia fragmentu lub całości niepokojącej zmiany do badania histopatologicznego. Badanie to umożliwia nie tylko potwierdzenie lub wykluczenie obecności komórek nowotworowych, ale także określenie typu nowotworu oraz jego zaawansowania.

Leczenie nowotworów skóry

Pierwszym i jednym z najważniejszych etapów leczenia nowotworów skóry jest całkowite wycięcie zmiany nowotworowej wraz z marginesem zdrowej tkanki. Gdy wykonanie doszczętnego zabiegu chirurgicznego nie jest możliwe, alternatywnym postępowaniem może być zastosowanie chemioterapii, radioterapii, terapii fotodynamicznej czy też krioterapii. Jednocześnie bardzo ważna jest ocena obecności przerzutów nowotworowych, zwłaszcza w węzłach chłonnych.

W ostatnich latach powstały także nowe opcje leczenia agresywnych czerniaków skóry. W terapii coraz częściej stosuje się leczenie immunologiczne, za pomocą takich leków jak wemurafenib, ipilimumab, niwolumab czy pembrolizumab.

Ochrona przeciwsłoneczna w profilaktyce czerniaka i raków skóry

Promieniowanie UV stanowi jeden z najsilniejszych czynników ryzyka zachorowania na nowotwory skóry. Nic zatem dziwnego, że profilaktyka zachorowań skupia się nie tylko na badaniu znamion i pieprzyków, ale przede wszystkim ochronie skóry przed słońcem oraz sztucznymi źródłami promieniowania UV. Oprócz rezygnacji z opalania się oraz uczęszczania na solarium profilaktyka nowotworów skóry opiera się również na ochronie nieosłoniętych części ciała za pomocą kremów z filtrem SPF.

Dermokosmetyki do opalania ‒ skuteczna ochrona przed promieniowaniem UV

Krem do opalania to nazwa poniekąd myląca, ponieważ kosmetyki z filtrami powinny być stosowane codziennie, a nie tylko w trakcie kąpieli słonecznych. Warto nakładać je nie tylko na twarz, ale wszystkie nieosłonięte części ciała, takie jak kark, szyja i dekolt, a także ręce i dłonie.

Obecnie na rynku można znaleźć szeroki wybór kosmetyków z filtrem SPF. Różnią się one formą i wykończeniem, dlatego każdy może znaleźć coś dla siebie. Warto jednak sięgnąć po dermokosmetyki, które można znaleźć między innymi w ofercie aptek internetowych. Kupując produkty renomowanych marek, zyskuje się pewność, że rzeczywista ochrona przeciwsłoneczna kosmetyku pokrywa się z obietnicami producenta.

Jak prawidłowo stosować kosmetyki z filtrem SPF?

Choć posmarowanie się kremem mogłoby wydawać się banalną czynnością, okazuje się, że zdecydowana większość społeczeństwa stosuje kosmetyki z filtrem SPF nieprawidłowo. Zwykle stosujemy zbyt małą ilość kosmetyku, by zapewnić skórze pełną ochronę. Badania naukowe wskazują, że optymalna ilość kremu z filtrem to 2 mg kremu na cm² skóry.

Należy również pamiętać, że działanie ochronne kosmetyku spada wraz z czasem. Właśnie dlatego tak ważna jest jego reaplikacja. Krem powinno się ponownie nałożyć po upływie 2-3 godzin oraz każdorazowo po:

• wyjściu z wody;
• wytarciu skóry ręcznikiem;
• spoceniu się.

Wczesne wykrycie zmiany nowotworowej skóry i szybkie wdrożenie terapii to jeden z najważniejszych czynników rokowniczych. Właśnie dlatego tak ważne jest dokładne kontrolowanie swojej skóry, badanie znamion oraz niezwłoczna konsultacja u specjalisty w przypadku zaobserwowania niepokojących zmian. Jednocześnie warto pamiętać o ochronie przed promieniowaniem słonecznym, której podstawą powinno być stosowanie certyfikowanych dermokosmetyków z filtrami UV.