Egzema skóry (wyprysk) – czym jest? Przyczyny i leczenie egzemy na dłoniach i twarzy

Egzema zwana inaczej wypryskiem kontaktowym, to stan zapalny skóry o ostrym przebiegu. Przyczyny powstania egzemy mogą być różne, często trudne do określenia, w związku z czym leczenie jest dość skomplikowane i wymagające. Egzema nie jest zakaźną chorobą skóry, dlatego nie ma ryzyka zarażenia się od osoby cierpiącej na to zapalenie.

Egzema (wyprysk): co to jest?

Aby wyjaśnić przebieg choroby musimy odpowiedzieć na 3 zasadnicze pytania:

• Czym jest egzema skóry i jakie są jej przyczyny?
• Jakie znamy rodzaje egzemy?
• Czy egzema to atopowe zapalenie skóry?

Terminy egzema i zapalenie skóry często są używane zamiennie. W praktyce spotykamy wiele rodzajów chorób zapalnych skóry m.in.:

• atopowe zapalenie skóry,
• alergiczne kontaktowe zapalenie (ACD),
• kontaktowe niealergiczne zapalenie (ICD) - tj. podrażnienie skóry.

Zdarza się, że pojęcie wyprysk kontaktowy oraz AZS używane są zamiennie. Nie jest to jednak do końca prawidłowe, ponieważ egzema obejmuje wiele różnych schorzeń skóry, a atopowe zapalenie jest jednym z nich.

Przyczyny egzemy mogą być bardzo odmienne. W zależności od rodzaju egzemy mówimy o substancjach drażniących skórę oraz alergenach. Jak już wcześniej wspomniano nie ma ryzyka zarażenia się od innej osoby chorej. Objawy egzemy pojawiają się dopiero w wyniku kontaktu skóry z czynnikiem drażniącym/alergenem. Nasilenie objawów zależy od czasu narażenia skóry na te substancje. Nie powinniśmy lekceważyć nawet łagodnych zmian skórnych, gdyż terapia w dużej mierze zależy od prawidłowej pielęgnacji skóry. 

Aby odpowiedzieć na pytanie jak wygląda i jakie są rodzaje egzemy najpierw musimy określić jej pochodzenie. W zależności od czynników zewnętrznych wpływających na egzemę możemy mówić o egzemie endogennej (konstytucjonalna) oraz egzemie egzogennej kontaktowej.

Wyprysk kontaktowy wewnątrzpochodny związany jest z uwarunkowaniem genetycznym, natomiast zewnątrzpochodny spowodowany jest substancją drażniącą skórę /alergenem.

Alergiczna egzema kontaktowa (ACD) występuje jedynie u pacjentów, których skóra uległa wcześniejszemu kontaktowi z alergenem. W przeciwieństwie do ACD, zapalenie skóry z podrażnienia (ICD) pojawia się zaraz po kontakcie z czynnikiem wywołującym. W zależności od rozmieszczenia zmian w kontaktowym zapaleniu skóry wyróżniamy szczególnie: egzemę dłoni, egzemę skóry głowy oraz egzemę na twarzy.

Przykładowe rodzaje egzemy:

• wyprysk atopowy,
• wyprysk dziecięcy,
• wyprysk łojotokowy,
• wyprysk zawodowy,
• wyprysk rogowaciejący,
• wyprysk podudzi,
• wyprysk modzelowaty.

Egzema: rozpoznanie i objawy

Jak odróżnić wyprysk kontaktowy oraz alergiczny od innych stanów zapalnych skóry? Różnicowanie zmian skórnych jest wyjątkowe trudne, ponieważ zwykle mają one bardzo zbliżone objawy. Pierwszym niepokojącym objawem jest swędząca wysypka. Zmiany są zwykle czerwone, mogą też pojawić się pęcherzyki i grudki.

Umiejscowienie zmian jest kluczową informacją na temat rodzaju substancji drażniącej skórę. Właściwa diagnoza znacznie ułatwia i przyspiesza leczenie egzemy kontaktowej, gdyż wyeliminowanie czynnika drażniącego jest odpowiedzią na pytanie jak leczyć egzemę kontaktową.

Nieleczona lub nieprawidłowo leczona egzema, utrzymująca się dłuższy czas powoduje,
że skóra staje się sucha, łuszcząca. Naskórek może ulegać pęknięciom tworząc przy tym liczne szczeliny. Dodatkowo ingerencja pacjenta w te zmiany (szczególnie drapanie wywołane uporczywym świądem), może prowadzić do uszkodzenia skóry oraz powstania zmian sączących.

Zmiany towarzyszące kontaktowemu zapaleniu skóry, są zwykle dobrze odgraniczone, natomiast w przypadku alergicznego zapalenia skóry nie mają one wyraźnie zaznaczonych granic.

Na czym polega diagnostyka egzemy u dzieci i dorosłych? W diagnostyce egzemy istotne jest wykluczenie innych chorób m.in.

• łuszczycy,
• zakażeń grzybiczych,
• pokrzywki,
• wyprysku pieniążkowatego i potnicowgo.

Egzema (atopowy wyprysk skóry): jakie są przyczyny?

Kontaktowe zapalenie skóry wywołane jest poprzez kontakt chorego z substancją drażniącą skórę. Do substancji nasilających nadwrażliwość alergiczną zaliczamy przede wszystkim różnego rodzaju farby, gumy - w tym lateks, nikiel, chrom. Jeżeli pacjent ma kontakt z alergenem w swojej pracy to wówczas zmiany te nazywamy wypryskiem zawodowym.

Reakcję alergiczną mogą wywołać również substancje niemające bezpośredniego kontaktu ze skórą. Mam tu na myśli alergeny występujące jako dodatki do żywności. Są to m.in.:

• siarczyny stosowane do konserwacji wędzonego lub przetworzonego mięsa, suszonych owoców, obecne również w napojach oraz na świeżych owocach.
• kwas benzoesowy i parabeny o działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym.
• przeciwutleniacze zapobiegające utlenianiu tłuszczy.
• wzmacniacze smaku: aspartam czy glutaminian sodu.
• barwniki: żółcień pomarańczowa, erytrocyna, tartrazyna.

Z medycznego punktu widzenia egzema jest spowodowana brakiem zdolności do naprawiania uszkodzonych barier skórnych. Odpowiedzialny za to jest gen zwany filagryną. U zdrowej osoby występują dwie kopie tego genu, natomiast pacjenci borykający się z wypryskiem, w wyniku mutacji posiadają jedynie jedną jego kopie. To sprawia, że po kontakcie z substancją drażniącą skórę jej zewnętrzna bariera zostaje naruszona, a brak zdolności do regeneracji prowadzi do wystąpienia egzemy.

Egzema: leczenie

Leczenie egzemy kontaktowej powinno odbywać się w trzech etapach:

1. Leczenie świądu skóry.
2. Unikanie substancji drażniących skórę.
3. Utrzymanie zdrowej, odpowiednio nawilżonej skóry.

Farmakologiczna terapia zapalenia skóry polega na kombinacji emolientów z lekami zawierającym steroidy. Kortykosteroidy możemy stosować dwa razy dziennie, maksymalnie przez okres jednego tygodnia, po czym zgodnie z literaturą lek, należy odstawić i zrobić kilkudniową przerwę. Emolient można nałożyć na ten sam obszar skóry po upływie około 30 minut. W przerwach pomiędzy terapią steroidem również wskazane jest stosowanie preparatów zmiękczających skórę na bazie mocznika.

Ważne! Bez konsultacji z lekarzem kortykosteroidów, nie należy stosować na skórę twarzy, genitalia, uszkodzoną lub zakażoną skórę.

Liczba preparatów zmiękczających skórę na obecną chwilę jest ogromna. Pacjent może stosować nieograniczoną ilość emolientów, gdyż są one obojętne farmakologicznie i w zasadzie nie wywołują efektów ubocznych. Możemy je stosować zarówno u dzieci (od urodzenia) jak i u dorosłych niezależnie od ogólnego stanu zdrowia. Zawsze jednak warto przeprowadzić test na skórze, tak aby wykluczyć uczulenie na którykolwiek ze składników.

Wskazania do konsultacji medycznej:

• Dzieci poniżej 10 roku życia wymagające terapii kortykosteroidem
• Zmiany na twarzy niereagujące na emolienty
• Brak efektów po terapii lekami dostępnymi bez recepty
• Nasilone zapalenie skóry obejmujące duży obszar ciała

Jak pielęgnować swędzącą skórę osoby dorosłej i dzieci?

Jak wiadomo, w terapii każdej choroby najważniejsza jest profilaktyka. Również profilaktyka egzemy jest niezwykle istotna. Stan skóry ma ogromny wpływ na przebieg egzemy. Wszystkie rodzaje zapalenia skóry objawiają się suchością, zaczerwienieniem skóry oraz podrażnieniem i świądem. Bardzo ważne w pielęgnacji skóry skłonnej do egzemy jest jej prawidłowa higiena. W tej chwili na rynku mamy mnóstwo dostępnych preparatów, które jednocześnie nawilżają skórę oraz zabezpieczają ją przed szkodliwymi czynnikami. Bardzo ważne jest, abyśmy wybierali preparaty bez parabenów, konserwantów, silikonów, SLS i SLES, sztucznych barwników. Substancje te mogą nasilać objawy egzemy skórnej. Powinniśmy również unikać mydła i stosować jego zamienniki.

Ciekawostka! W pielęgnacji skóry dziecka i osoby dorosłej obowiązuje zasada 5 minut. Polega ona na tym, że po kąpieli - najlepiej w letniej wodzie, na osuszoną skórę stosujemy emolient czyli krem lub balsam zmiękczająco-łagodzący zewnętrzne warstwy skóry. Przyjmuję się, że do 5 minut skóra po prysznicu najlepiej wchłania preparaty nawilżające. Docierają one wówczas maksymalnie głęboko przez co przynoszą ulgę na dłuższy czas.

Pacjenci borykający się z uporczywym świądem i podrażnieniem skóry często sięgają po leki steroidowe dostępne bez recepty. Zanim jednak skorzystamy z tego rodzaju pomocy, powinniśmy zacząć terapię od emolientów. Warto je również stosować pomiędzy zaostrzeniami choroby oraz jednocześnie z kortykosteroidami. Niekontrolowane stosowanie leków z substancją steroidową może pogorszyć stan pacjenta. Alternatywą dla kortykosteroidów są preparaty z serii Calmapherol. Zawierają one w swoim składzie sól glicerofosfoinozytolu, która wykazuje działanie zbliżone do steroidów przy jednoczesnym braku ich efektów ubocznych.

Wśród najchętniej polecanych kosmetyków i wyrobów do pięlegnacji skóry z problemami możemy wymienić preparaty z serii: Mediderm, Emolium dermocare, Eris Emotopic, Mustela z olejem z awokado czy preparaty z serii Cutis z olejem konopnym. Każdy z tych preparatów zawiera składniki odpowiednie dla skóry atopowej.

Popularne zioła na egzemę

Mówi się, że na każdą chorobę istnieje lekarstwo w przyrodzie. W przypadku egzemy natura również przynosi ukojenie. Pacjent może wybrać zarówno zioła stosowane wewnętrznie w postaci saszetek do zaparzania (szałwia, rumianek, bratek) jak i takie, które stosujemy bezpośrednio na skórę. Preparaty doustne zwykle wykazują działanie przeciwzapalne, dzięki czemu łagodzącą dolegliwości związane z wypryskiem kontaktowym. Wśród ziół zalecanych do stosowania zewnętrznego zaliczamy m.in. preparaty z owsem zwyczajnym, selerem, konopią siewną, jeżówką purpurową czy też nagietkiem lub rumiankiem.

Czego nie lubi egzema?

• gorących kąpieli/prysznica,
• drapania skóry (tzw. efekt zadrapania),
• kurzu,
• roztoczy,
• sierści zwierząt,
• ostrych przypraw,
• potu,
• stresu.

Czy egzema jest w pełni wyleczalna?

Na chwilę obecną nie ma w stu procentach skutecznej metody usuwającej problem egzemy na dobre. Leczenie egzemy polega na unikaniu czynnika wywołującego oraz na zniwelowaniu do maksimum objawów choroby. Odpowiednia pielęgnacja skóry ma ogromne znaczenie w terapii wyprysku i przyczynia się do zmniejszenia częstotliwości nawrotów. Zastosowanie uprzednio wymienionych sposobów pielęgnacji wpływa korzystnie na życie pacjentów obciążonych tym schorzeniem.

W terapii egzemy możemy pokusić się ponadto o zastosowanie metod medycyny estetycznej. Jednym z zabiegów wzmacniających i regenerujących skórę jest podanie fibryny bogatopłytkowej. Zabieg stosowany jest głównie u pacjentek pragnących zniwelować oznaki starzenia, niemniej jednak po konsultacji medycznej może być zastosowany u dorosłych osób obarczonych egzemą. Nie można go jednak przeprowadzić w zaostrzeniach choroby, gdyż stan zapalny skóry jest przeciwwskazaniem do jego przeprowadzenia.

Czy można zapobiec wystąpieniu egzemy?

Jest to możliwe, aczkolwiek dość trudne. Przede wszystkim należy unikać czynnika wywołującego wyprysk. Niezbędne będzie również odpowiednie pielęgnowanie skóry.

Nawilżenie i prawidłowa higiena to podstawa zdrowej skóry. Dlatego też, pomiędzy zaostrzeniami warto stosować specjalistyczne preparaty nawilżające.

Niestety nie tylko czynniki zewnętrzne wpływają na egzemę. Warto unikać również stresu oraz przede wszystkim drapania skóry. Ponadto pacjentki, które zdecydowały się na zabieg fibryną bogatopłytkową zaobserwowały u siebie zmniejszoną częstotliwość nawrotów przy jednoczesnym zastosowaniu się do zaleceń dermatologów.

Przebieg zabiegu. Na czym polega operacja?

Zabieg z wykorzystaniem fibryny bogatobiałkowej polega na zastosowaniu płytek krwi pochodzących z organizmu pacjenta. Materiał pobierany jest z krwi, a jego aplikacja odbywa się na zasadzie mezoterapii. Ze względu na pochodzenie materiału ryzyko alergii jest marginalne. Pacjent przed zabiegiem zostaje poddany konsultacji medycznej. Jeżeli lekarz nie stwierdzi przeciwwskazań to wtedy pacjent po uprzednim znieczuleniu miejscowym może zostać poddany zabiegowi. Operacja trwa do 60 minut. Zabieg zaleca się powtórzyć trzykrotnie po upływie czterech tygodni każdorazowo.

Po iniekcji fibryna stymuluje tkanki do wytwarzania elastyny, kolagenu oraz nowych naczyń krwionośnych, dzięki czemu nasila proces odnowy komórek zlokalizowanych w skórze. Po zabiegu skóra jest nawilżona i odżywiona, a jej zdolności do regeneracji znacznie się poprawiają, co jest niezwykle istotne u pacjentów borykających się z wypryskiem.