Uczulenie na lateks. Jak się objawia i jakie są sposoby leczenia?

Alergia na lateks to reakcja układu odpornościowego na kontakt z produktami zawierającymi lateks. Problem ten często dotyczy pracowników służby zdrowia, którzy regularnie używają rękawiczek jednorazowych, a także osób stosujących prezerwatywy lateksowe.

Uczulenie na lateks czyli na co?

Lateks, znany również jako mleczko kauczukowe, to żywiczna substancja pozyskiwana z drzewa kauczukowego Hevea brasiliensis. Jest powszechnie wykorzystywany do produkcji gumy. W procesie produkcji gumy stosuje się dodatki, takie jak środki wulkanizujące i przeciwutleniacze, które mogą być odpowiedzialne za niektóre reakcje alergiczne. Lateks, będący alergenem zarówno wziewnym, jak i kontaktowym, jest obecny w wielu codziennych przedmiotach, takich jak zabawki, opony samochodowe, balony, paski do spodni, smoczki dla dzieci czy buty. Z tego powodu unikanie kontaktu z tym alergenem bywa trudne.

Wysoka elastyczność, plastyczność oraz odporność na odkształcenia i ścieranie sprawia, że lateks znalazł szerokie zastosowanie w wielu dziedzinach. Obecnie na rynku dostępnych jest około 40 tysięcy produktów zawierających lateks. Do popularnych przedmiotów codziennego użytku z lateksu należą:

• obuwie,
• ramiączka biustonoszy,
• odzież ochronna,
• produkty medyczne,
• materace,
• kable,
• prezerwatywy,
• gumki do włosów,
• smoczki dla dzieci,
• zabawki,
• etui na telefon,
• opony samochodowe,
• rośliny doniczkowe, takie jak wilczomlecz czy fikus benjamina.

Ze względu na tak szerokie zastosowanie, unikanie kontaktu z lateksem może być wyzwaniem dla osób uczulonych na ten materiał.

Czynniki ryzyka uczulenia na lateks

Reakcja alergiczna na lateks jest zjawiskiem indywidualnym, jednak istnieją pewne czynniki, które znacząco zwiększają ryzyko jej wystąpienia. Kluczowe predyktory to atopowe zapalenie skóry (AZS) oraz częsty kontakt z alergenem.

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła, niezakaźna choroba zapalna skóry, która może dotyczyć zarówno dorosłych, jak i dzieci. Objawia się zaczerwienieniem, suchością skóry, świądem oraz łuszczeniem, a także możliwymi infekcjami naskórka. Badania wskazują, że osoby z AZS mają wyższe ryzyko rozwoju alergii na lateks, przy czym 8,6% z nich wykazuje uczulenie na ten alergen.

Z kolei ekspozycja na lateks jest szczególnie częsta w grupach zawodowych, które regularnie mają kontakt z produktami zawierającymi ten surowiec. Do najbardziej narażonych należy personel medyczny, który używa lateksowych rękawiczek, a także osoby pracujące w innych zawodach, takich jak fryzjerzy, kucharze czy pracownicy sprzątający. Kolejne grupy narażone na kontakt z lateksem to rolnicy, ogrodnicy, kwiaciarze, mechanicy oraz pracownicy fabryk.

Środowisko szpitalne jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka, ponieważ lateks znajduje się w co najmniej 400 produktach medycznych. W powietrzu szpitalnym obecny jest również talk pochodzący z rękawiczek lateksowych, co stanowi zagrożenie zarówno dla personelu, jak i pacjentów, zwłaszcza tych, którzy są regularnie poddawani zabiegom medycznym. Największe ryzyko wystąpienia alergii na lateks dotyczy dzieci z wrodzonymi wadami, takimi jak rozszczep kręgosłupa czy wady układu moczowego, w których przypadkach alergia występuje u nawet 60% pacjentów.

Oprócz osób pracujących w takich branżach, na alergię na lateks szczególnie narażone są również osoby stosujące prezerwatywy lateksowe jako metodę antykoncepcji.

Jakie są objawy alergii na lateks?

Reakcja alergiczna na lateks lub gumę może przyjąć formę nadwrażliwości typu I lub IV. W przypadku nadwrażliwości typu I objawy mogą wystąpić w krótkim czasie, zazwyczaj w ciągu 30 minut od kontaktu z alergenem. W najcięższych przypadkach reakcja ta może prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego, który stanowi zagrożenie życia. Do typowych objawów tej reakcji należą: wysypka, ból brzucha, wymioty, obrzęk warg i języka, duszność, obrzęk oraz skurcz dróg oddechowych, znaczny spadek ciśnienia krwi, a także utrata przytomności.

Natomiast reakcja typu IV to reakcja opóźniona, której objawy pojawiają się w ciągu 24-48 godzin po kontakcie z niektórymi składnikami gumy, które różnią się od lateksu. Objawy tej reakcji obejmują świąd, wyprysk oraz zapalenie skóry, zwłaszcza na rękach. Zwykle zmiany skórne dotyczą tylko miejsc, które miały kontakt z alergenem. Objawy te mogą ustępować, gdy nie ma dalszej ekspozycji na alergen (np. podczas przerwy w pracy), a nasilać się po ponownym kontakcie z alergenem.

Uczulenie na prezerwatywy

Lateks jest jednym z głównych materiałów wykorzystywanych do produkcji prezerwatyw. Używanie tej formy antykoncepcji może wywołać reakcje alergiczne zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. U kobiet, które są uczulone na lateks, objawy mogą obejmować pokrzywkę kontaktową w okolicach krocza i podbrzusza, stan zapalny i obrzęk sromu, uczucie swędzenia lub pieczenia w okolicach intymnych oraz zapalenie czerwieni wargowej.

U mężczyzn, reakcje alergiczne mogą objawiać się obrzękiem w okolicy napletka, swędzeniem oraz wypryskiem, który może rozprzestrzeniać się na mosznę, pachwiny, a nawet na wewnętrzną stronę ud. Warto dodać, że w niektórych przypadkach reakcja alergiczna nie jest wynikiem samego kontaktu z lateksem, lecz odpowiedzią na lubrykanty zawarte w prezerwatywach.

Uczulenie na rękawiczki

Lateksowe rękawiczki cieszą się ogromną popularnością na całym świecie, zwłaszcza w środowisku medycznym. Z powodu ich powszechnego stosowania, zauważalny jest wzrost liczby osób uczulonych na lateks. W odpowiedzi na tę sytuację, w szpitalach dostępne są specjalne rękawice bezlateksowe, które przeznaczone są zarówno dla pacjentów uczulonych na ten materiał, jak i dla personelu medycznego, który wykazuje reakcje alergiczne na lateks. Warto również pamiętać, że wiele innych produktów medycznych zawiera lateks, dlatego kluczowe jest poszukiwanie i stosowanie dostępnych alternatyw bezlateksowych, które stanowią bezpieczniejsze rozwiązanie w takich przypadkach.

Zespół "latex-fruit syndrome"

Jeśli masz uczulenie na lateks i zauważasz, że objawy alergii pojawiają się po spożyciu np. banana, może to być wynikiem tzw. reakcji krzyżowej. W tym przypadku, odpowiedź immunologiczna wywołana przez kontakt z lateksem może być również uruchomiona przez podobny antygen obecny w innych substancjach, takich jak niektóre pokarmy. Do produktów spożywczych, które mogą wywołać reakcję krzyżową z lateksem, zalicza się m.in. awokado, pomarańcze, wiśnie, nektarynki, brzoskwinie, śliwki, gruszki, migdały, pomidory, seler, ziemniaki oraz gryka.

Diagnoza uczulenia na lateks

W celu dokładnej diagnozy lekarz może zalecić wykonanie następujących badań diagnostycznych:

• testy płatkowe – stosowane w celu oceny reakcji typu opóźnionego, związanych z kontaktem z alergenem.
• testy skórne punktowe – polegają na obserwacji reakcji skórnych, takich jak bąble pokrzywkowe, które mogą wskazywać na alergię.
• oznaczanie poziomu przeciwciał IgE – wykonywane w przypadkach, gdy wykonanie testów skórnych jest niemożliwe lub niezalecane.

Leczenie uczulenia na lateks

Diagnoza alergii na lateks opiera się głównie na dokładnym wywiadzie lekarskim oraz na określeniu rodzaju reakcji alergicznej, przy wykorzystaniu badań in vivo (na żywym organizmie) oraz in vitro (na próbkach materiału biologicznego).

W przypadku nadwrażliwości typu I (tzw. IgE-zależnej, czyli natychmiastowej reakcji), diagnostyka polega na wykryciu białek i peptydów odpowiedzialnych za uczulenie. Lateks zawiera około 250 takich substancji, z których tylko 13 wykazuje odpowiedź immunologiczną przez aktywację przeciwciał IgE. Diagnostyka tego typu alergii obejmuje trzy główne metody: skórne testy punktowe, próby prowokacyjne oraz oznaczanie poziomu IgE całkowitego oraz alergenowo-swoistego IgE. Skórne testy punktowe uznawane są za złoty standard w diagnostyce alergii IgE-zależnej. Gdy nie można wykonać testów skórnych, np. w przypadku zaostrzenia choroby, przeprowadza się pomiar IgE w surowicy pacjenta. Próby prowokacyjne stosuje się w przypadku wątpliwości co do alergenu wywołującego objawy, lub gdy wyniki pozostałych testów są negatywne.

Diagnostyka nadwrażliwości typu IV (reakcji opóźnionej, objawiającej się wypryskiem kontaktowym) polega na testach skórnych płatkowych. Alergenami w tej reakcji są chemiczne substancje, które mogą być dodawane do lateksu w trakcie procesu produkcji. Nadwrażliwość typu IV może występować jednocześnie z typem I, co potwierdzają dodatnie wyniki testów skórnych płatkowych oraz obecność SIgE w surowicy.

Dokładna diagnostyka ma kluczowe znaczenie, ponieważ alergia na lateks typu IV może przypominać grzybicę złuszczającą, która wymaga zupełnie innego podejścia terapeutycznego. W przypadku pojawienia się objawów alergii, podstawową zasadą jest unikanie kontaktu z alergenem. Ze względu na powszechne występowanie lateksu, nie jest to łatwe, dlatego w celu zapobiegania reakcjom alergicznym zaleca się stosowanie produktów wykonanych z zamienników lateksu. Unikanie kontaktu z alergenem w przypadku alergii typu I zazwyczaj prowadzi do szybkiego ustąpienia objawów zapalnych organizmu.

W przypadku alergii typu IV konieczne jest równoczesne wprowadzenie leczenia, które może obejmować stosowanie emolientów oraz maści glikokortykosteroidowych lub leków immunomodulujących. W przypadkach bardziej zaawansowanych, stosuje się psoraleny w połączeniu z naświetlaniem UVA, a w niektórych przypadkach leki immunosupresyjne. Po zakończeniu leczenia niezbędne jest unikanie kontaktu z alergenem oraz kontynuowanie odpowiedniej pielęgnacji skóry. Jeśli unikanie alergenu nie przynosi rezultatów i objawy są nasilone, w obu typach alergii rozważa się zastosowanie immunoterapii.