Zapalenie spojówek - objawy, przyczyny, leczenie

Zapalenie spojówek to jedno z najczęściej diagnozowanych schorzeń dotyczących narządu wzroku. Choć w większości przypadków nie stanowi zagrożenia dla samego widzenia, może prowadzić do wystąpienia wyjątkowo dokuczliwych objawów, które znacząco wpływają na komfort życia codziennego. Wczesne i trafne rozpoznanie zapalenia spojówek, a także odpowiednio dobrane leczenie, odgrywają istotną rolę w szybkim złagodzeniu dolegliwości oraz ograniczeniu ryzyka dalszych powikłań.

Jak wygląda zapalenie spojówek?

Objawy zapalenia spojówek mogą różnić się w zależności od przyczyny, jednak najczęściej obserwuje się wyraźne przekrwienie spojówki, widoczne jako intensywne zaczerwienienie białka oka. Nasilenie zmian może wahać się od delikatnego różowego odcienia po głęboki, szkarłatny kolor obejmujący całą widoczną część spojówki. W zależności od podłoża choroby, mogą również występować obrzęki powiek i okolicznych tkanek, niekiedy wpływające na ich ruchomość.

Wirusowe zapalenie spojówek często zaczyna się od zajęcia jednego oka, a następnie rozprzestrzenia się na drugie. W przypadku bakteryjnej postaci choroby typowym objawem jest obecność ropnej wydzieliny, która może prowadzić do sklejania rzęs i powiek, zwłaszcza po nocy, utrudniając poranne otwieranie oczu. Natomiast alergiczne zapalenie spojówek zwykle dotyczy obu oczu jednocześnie i często towarzyszą mu inne symptomy alergii, takie jak świąd nosa czy kichanie.

Rodzaje zapalenia spojówek

Zapalenie spojówek to schorzenie, które może być wyjątkowo uciążliwe dla pacjenta, powodując szereg nieprzyjemnych dolegliwości, takich jak zaczerwienienie oczu, nadmierne łzawienie czy uciążliwy świąd. W niektórych przypadkach pojawiają się również inne objawy towarzyszące, zależne od źródła infekcji. Wyróżnia się trzy główne postacie tej choroby: bakteryjne zapalenie spojówek, wirusowe zapalenie spojówek oraz alergiczne zapalenie spojówek, z których każda ma odmienny przebieg i charakterystyczne cechy kliniczne.

Wirusowe zapalenie spojówek

Wirusowe zapalenie spojówek to jedna z najczęstszych postaci stanu zapalnego obejmującego spojówki oka. Najczęściej wywoływane jest przez adenowirusy, które charakteryzują się wysoką zakaźnością i łatwością przenoszenia między ludźmi, stąd często określane jest jako epidemiczne zapalenie spojówek. Do zakażenia może dojść poprzez kontakt z osobą chorą lub przedmiotami, których używała. W profilaktyce kluczowe znaczenie ma higiena osobista – regularne mycie rąk, unikanie wspólnego korzystania z ręczników czy akcesoriów toaletowych. Choć rzadziej, do rozwoju zakażenia mogą przyczyniać się również inne wirusy, takie jak wirus grypy, świnki, ospa wietrzna, różyczka, wirus Newcastle czy ludzki wirus brodawczaka (HPV).

Jak objawia się wirusowe zapalenie spojówek?

Wirusowe zapalenie spojówek często przebiega z powiększeniem przyusznych węzłów chłonnych oraz obecnością charakterystycznych grudek na spojówce powiekowej. W odróżnieniu od postaci bakteryjnej, ilość wydzieliny z oka jest zazwyczaj niewielka, a pacjenci nie skarżą się na sklejanie powiek po nocy. Typowe objawy to zaczerwienienie oka, intensywne łzawienie, świąd oraz światłowstręt, któremu może towarzyszyć zwężenie szpary powiekowej i niewielka ilość wydzieliny śluzowej. Choroba zwykle rozpoczyna się jednostronnie, jednak w krótkim czasie zakażenie obejmuje także drugie oko. W niektórych przypadkach zapaleniu mogą towarzyszyć objawy ogólne, takie jak gorączka i symptomy infekcji górnych dróg oddechowych.

Leczenie wirusowego zapalenia spojówek

W leczeniu wirusowego zapalenia spojówek najczęściej stosuje się terapię objawową, mającą na celu złagodzenie dolegliwości. Do podstawowych metod należą zimne okłady, stosowanie nawilżających kropli do oczu oraz preparatów typu sztuczne łzy, które pomagają zmniejszyć podrażnienie i uczucie suchości. W sytuacji, gdy dochodzi do tworzenia się tzw. błon rzekomych, konieczne może być ich mechaniczne usunięcie przez lekarza. W przypadkach, gdy pojawiają się zmiany zapalne rogówki, do terapii włącza się krople okulistyczne zawierające glikokortykosteroidy, takie jak prednizolon lub fluorometolon, działające przeciwzapalnie i łagodzące objawy choroby.

Alergiczne zapalenie spojówek

Alergiczne zapalenie spojówek rozwija się w wyniku reakcji nadwrażliwości na wziewne alergeny, takie jak pyłki roślin, roztocza kurzu domowego czy zarodniki pleśni. Może mieć charakter sezonowy – pojawiający się głównie w okresie pylenia, lub przewlekły, utrzymujący się przez cały rok. Typowe dla tej postaci zapalenia są objawy o nagłym początku i intensywnym przebiegu. Do najczęściej występujących dolegliwości należą: silny świąd oczu, pieczenie, zaczerwienienie spojówek, przekrwienie, światłowstręt, łzawienie, a także uczucie obecności ciała obcego w oku i obecność niewielkiej ilości śluzowej wydzieliny. Symptomy mogą przypominać objawy charakterystyczne dla zespołu suchego oka.

Osoby noszące soczewki kontaktowe powinny sięgać po preparaty przeznaczone specjalnie dla alergików – szczególnie krople do oczu pozbawione chlorku benzalkoniowego i innych drażniących konserwantów. Wyróżnia się różne postacie alergicznego zapalenia spojówek, w tym: sezonowe, całoroczne, ostre, wiosenne, atopowe zapalenie spojówek i rogówki, a także kontaktowe zapalenie skóry powiek i spojówek.

Bakteryjne zapalenie spojówek - przyczyny

Bakteryjne zapalenie spojówek stanowi stosunkowo niewielki odsetek wszystkich przypadków zapaleń spojówek – szacuje się, że dotyczy około 5% zachorowań. Najczęściej odpowiedzialnymi za rozwój infekcji bakteriami są: Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty), Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc), Haemophilus influenzae, Streptococcus pyogenes (paciorkowiec beta-hemolizujący) oraz Staphylococcus epidermidis.

W zależności od przebiegu choroby, wyróżnia się kilka typów klinicznych:

• Powolnie rozwijające się zapalenie spojówek, którego objawy narastają stopniowo w ciągu dni lub tygodni, najczęściej wywoływane przez Staphylococcus aureus, Proteus spp., Pseudomonas spp., Enterobacteriaceae oraz Moraxella lacunata. Objawy mają zwykle łagodny do umiarkowanego charakter.

• Ostre lub podostre zapalenie spojówek, rozwijające się w ciągu kilku godzin do kilku dni, z objawami o umiarkowanym lub dużym nasileniu. Czynniki etiologiczne to m.in. Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus, Streptococcus pyogenes oraz Staphylococcus epidermidis.

• Gwałtownie postępujące zapalenie spojówek, które rozwija się w czasie krótszym niż 24 godziny i przebiega z intensywnymi objawami klinicznymi. Najczęściej powodowane przez bakterie Neisseria gonorrhoeae i Neisseria meningitidis.

Wyróżnia się także postać bakteryjnego zapalenia spojówek o podłożu chlamydiowym, za które odpowiadają Chlamydia trachomatis (czynnik jaglicy) oraz Chlamydia oculogenitalis, prowadząca do tzw. wtrętowego zapalenia spojówek.

Leczenie bakteryjnego zapalenia spojówek

Wtrętowe zapalenie spojówek to przewlekła forma zakażenia, która charakteryzuje się intensywnym obrzękiem spojówki powiekowej oraz załamka, co może dawać wrażenie opadniętej powieki. Typowe są również szkliste grudki widoczne głównie na dolnej spojówce, a także powiększenie węzłów chłonnych przyusznych. Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą płciową lub poprzez kontakt z zanieczyszczoną wodą w basenach.

Terapia obejmuje zarówno leczenie miejscowe, jak i ogólne. Miejscowo stosuje się antybiotyki takie jak aminoglikozydy lub erytromycyna, natomiast ogólnie podaje się tetracykliny, doksycyklinę lub ponownie erytromycynę – co ważne, leczeniu podlega nie tylko pacjent, ale również jego partner seksualny.

W zależności od przyczyny zakażenia, leczenie może różnić się zakresem. U większości pacjentów miejscowo stosuje się chemioterapeutyki lub antybiotyki okulistyczne, takie jak neomycyna, ciprofloksacyna, chloramfenikol czy gentamycyna. W przypadku infekcji wywołanej przez Haemophilus influenzae, często współistniejącej z zapalenie ucha środkowego, płuc lub opon mózgowo-rdzeniowych, zaleca się podanie doustne amoksycyliny z kwasem klawulanowym.

Ile dni trwa zapalenie spojówek?

Długość trwania zapalenia spojówek zależy głównie od jego przyczyny, skuteczności zastosowanego leczenia oraz indywidualnej reakcji organizmu pacjenta. W przypadku bakteryjnego zapalenia spojówek, przy prawidłowo dobranym antybiotyku, objawy zazwyczaj ustępują w ciągu 5–7 dni od rozpoczęcia terapii. Jednak niewłaściwe leczenie lub brak interwencji mogą prowadzić do przedłużenia choroby i zwiększonego ryzyka powikłań.

Wirusowe zapalenie spojówek cechuje się zwykle dłuższym czasem trwania – objawy mogą utrzymywać się przez 2 do 3 tygodni, a ich nasilenie zazwyczaj stopniowo maleje. W większości przypadków infekcja ta ma charakter samoograniczający się i nie wymaga stosowania leków przeciwwirusowych, choć w ciężkich przypadkach, np. z obecnością nacieków rogówkowych, proces zdrowienia może się wydłużyć.

Najbardziej zróżnicowany przebieg obserwuje się w przypadku alergicznego zapalenia spojówek. Objawy sezonowej alergii mogą trwać przez cały okres kontaktu z alergenem, natomiast przy alergii całorocznej, w sytuacji braku odpowiedniego leczenia, schorzenie może przyjąć formę przewlekłą, utrzymującą się przez miesiące, a nawet lata, z okresowymi nawrotami i remisjami. Kluczowe znaczenie ma tutaj rozpoznanie alergenu oraz wdrożenie skutecznej profilaktyki, co może znacząco ograniczyć czas trwania objawów i poprawić komfort pacjenta.

Czy zapalenie spojówek jest zaraźliwe?

Zakaźność zapalenia spojówek zależy bezpośrednio od jego czynnika wywołującego. Największe ryzyko przenoszenia dotyczy wirusowego zapalenia spojówek, które jest wysoce zakaźne. Wynika to z bardzo niskiej dawki infekcyjnej wirusa oraz jego zdolności do przetrwania na powierzchniach takich jak klamki, ręczniki czy przedmioty codziennego użytku. Zakażenie może nastąpić zarówno przez bezpośredni kontakt z wydzieliną zainfekowanego oka, jak i pośrednio – np. przez zanieczyszczone dłonie, przybory higieniczne lub kosmetyki.

Bakteryjne zapalenie spojówek również może być łatwo przenoszone, chociaż w nieco mniejszym stopniu niż forma wirusowa. Szczególnie niebezpieczne pod względem zakaźności są infekcje spowodowane przez Neisseria gonorrhoeae i Chlamydia trachomatis, które mogą prowadzić do ciężkiego przebiegu i powikłań okulistycznych.

W przeciwieństwie do zakaźnych form choroby, alergiczne zapalenie spojówek nie stanowi zagrożenia dla innych osób – jest to reakcja układu odpornościowego na alergen, a nie efekt działania drobnoustrojów. Podobnie, zapalenie spojówek spowodowane przez czynniki chemiczne lub fizyczne również nie jest zakaźne.

Ze względu na łatwość przenoszenia infekcyjnych form zapalenia, szczególnie bakteryjnej i wirusowej, bardzo ważne jest przestrzeganie zasad higieny – częste mycie rąk, unikanie dotykania oczu, korzystanie wyłącznie z własnych ręczników i kosmetyków oraz ograniczenie kontaktów z innymi osobami, zwłaszcza dziećmi, osobami z obniżoną odpornością i kobietami w ciąży.

Domowe sposoby leczenia zapalenia spojówek

Wśród domowych metod łagodzenia objawów zapalenia spojówek warto wymienić m.in. zimne okłady z naparu rumianku, który posiada naturalne właściwości przeciwzapalne i kojące, oraz stosowanie kompresów z chłodnej, przegotowanej wody. Niezwykle ważne jest także rygorystyczne przestrzeganie higieny oczu – unikanie ich pocierania, osuszanie łez jednorazowymi chusteczkami oraz częsta zmiana poszewek na poduszki to podstawowe działania, które mogą ograniczyć rozprzestrzenianie się infekcji.

Chociaż zapalenie spojówek rzadko stanowi bezpośrednie zagrożenie dla narządu wzroku, to przez swoje uciążliwe objawy może znacząco obniżać komfort życia chorego. Dlatego kluczowe znaczenie ma właściwa diagnoza przyczyny zapalenia oraz wdrożenie skutecznego leczenia, co pozwala na szybsze ustąpienie dolegliwości i ograniczenie ryzyka ewentualnych powikłań. Równie istotne jest dbanie o profilaktykę i higienę, co pomaga zapobiegać dalszemu rozprzestrzenianiu się zakażenia wśród domowników i otoczenia społecznego.