Co to jest borelioza? Wszystko, co musisz wiedzieć o ochronie przed kleszczami

Borelioza z Lyme (choroba z Lyme, krętkowica kleszczowa) to schorzenie, które wywołują krętki z rodzaju Borrelia. Do zakażenia boreliozą dochodzi wskutek ukąszenia przez kleszcza. Choroba powoduje objawy ze strony skóry, stawów, serca i układu nerwowego, a jej najczęstszym wczesnym symptomem jest tzw. rumień wędrujący. Boreliozę można skutecznie leczyć. Istnieją także metody jej zapobiegania. Poznaj objawy i przyczyny boreliozy oraz sposoby na kleszcze.

Co to jest borelioza?

Borelioza z Lyme to jedna z najczęściej diagnozowanych infekcji przenoszonych przez kleszcze. Jej przyczyną są krętki z rodzaju Borrelia. Drobnoustroje dostają się do skóry człowieka ze śliną żerującego zakażonego kleszcza. Następnie, wraz z krwią i chłonką, rozprzestrzeniają się do wielu narządów. Borelioza występuje u ludzi w każdym wieku. Nie można się nią zarazić przez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub zakażonym zwierzęciem.

Jakie są przyczyny boreliozy?

Jak już wspomnieliśmy, boreliozę wywołują krętki z rodzaju Borrelia. W Europie i Azji za chorobę odpowiada co najmniej 5 gatunków tych drobnoustrojów. Przyczyny tego schorzenia w Polsce to najczęściej Borrelia afzelii i Borrelia garinii.

Zakażenie boreliozą następuje w wyniku ukłucia przez kleszcza z rodzaju Ixodes. Warto podkreślić, że do przeniesienia choroby może dojść tylko w przypadku ukąszenia przez zakażonego pajęczaka. Szacuje się, że krętki z rodzaju Borrelia są obecne w organizmach tylko kilku procent kleszczy.

Ponadto trzeba wiedzieć, że szybkie usunięcie kleszcza ze skóry zazwyczaj zapobiega infekcji. Transmisja krętków przed upływem 24 godzin od ukąszenia jest bowiem mało prawdopodobna. Dodatkowo nawet w przypadku zakażenia, u większości osób nie dochodzi do rozwoju boreliozy.

Występowanie boreliozy

Borelioza jest najczęstszym ze schorzeń odkleszczowych na półkuli północnej. Najwięcej zachorowań w Europie notuje się w części centralnej i w Skandynawii. W Polsce najwyższe ryzyko zakażenia występuje w województwie warmińsko-mazurskim i podlaskim, a ponadprzeciętne – na Podkarpaciu, Śląsku, Lubelszczyźnie i w Małopolsce.

Kleszcze zazwyczaj zamieszkują lasy liściaste i mieszane z bogatym poszyciem. Występują też w ogrodach czy w parkach miejskich. Do zakażenia dochodzi najczęściej wiosną i latem.

Jak przebiega borelioza?

Borelioza przebiega w trzech stadiach – wczesnym zlokalizowanym, wczesnym rozsianym (narządowym) i późnym rozsianym. Ten podział ma charakter umowny, bo poszczególne etapy choroby mogą się na siebie nakładać. Ponadto zazwyczaj nie występują wszystkie wymienione niżej objawy boreliozy.

Początkowe objawy boreliozy

Objawem najwcześniejszego stadium boreliozy jest rumień wędrujący. To zmiana skórna, która występuje u 70-80% zakażonych. Pojawia się zwykle po 3 do 30 dni po ukłuciu przez kleszcza, ale okres wylęgania choroby może trwać nawet do 3 miesięcy.

Jak wygląda rumień wędrujący?

Rumień wędrujący ma początkowo postać plamki lub grudki, jednak szybko się powiększa. Charakteryzuje go pierścieniowaty kształt, średnica powyżej 5 cm, przejaśnienie w środku oraz wyraźne odgraniczenie brzegów. Zmiana nie boli i nie swędzi.

Na tym etapie boreliozy mogą też występować symptomy grypopodobne, takie jak np.:

• ból głowy;
• złe samopoczucie;
• gorączka;
• bóle mięśni i stawów.

Rzadko pojawia się tzw. limfocytoma boreliozowa. Jest to niebolesny, czerwononiebieskawy guzek. Występuje najczęściej na małżowinie ucha, brodawce sutkowej lub mosznie.

U nieleczonych chorych rumień wędrujący i objawy grypopodobne ustępują w ciągu 4-12 tygodni. Część osób odczuwa potem niezbyt nasilone dolegliwości, utrzymujące się kilka lat lub przewlekłe objawy późnego etapu.

Objawy boreliozy w stadium narządowym

Kolejny etap boreliozy może się rozwinąć od kilku tygodni do kilku miesięcy po zakażeniu.

Do symptomów tego stadium choroby zaliczane są:

• liczne pierścieniowate wtórne rumienie wędrujące (na ogół mniejsze od zmiany pierwotnej);
• osłabienie;
• gorączka;
• bóle głowy;
• bóle mięśniowe.

W drugim etapie choroby może też występować:

• zapalenie stawów;
• zapalenie mięśnia sercowego (u około 5% chorych);
• zapalenie układu nerwowego (neuroborelioza) – limfocytowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (zazwyczaj łagodne) i zapalenie nerwów czaszkowych (najczęściej porażenie lub niedowład nerwu twarzowego).

Jak bolą stawy przy boreliozie?

Zapalenie stawów przy boreliozie obejmuje zwykle jeden lub kilka dużych stawów (kolanowy, łokciowy, skokowy). W przebiegu choroby występują nawracające zaostrzenia objawów, które z czasem są coraz rzadsze, łagodniejsze i krótsze. Nieleczone zapalenie może przejść w przewlekłe.

Borelioza objawy po latach

Późne stadium boreliozy może wystąpić wiele miesięcy lub lat po zakażeniu i dawać objawy, takie jak:

• przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn;
• przewlekłe zapalenie stawów, łagodne zapalenie mięśni, kaletek maziowych czy ścięgien;
• przewlekła neuroborelioza (bardzo rzadko) – zapalenie korzeni nerwowych i nerwów obwodowych, polineuropatia obwodowa czy przewlekłe zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego.

Borelioza badania diagnostyczne

Lekarze diagnozują boreliozę na podstawie zgłaszanych objawów i badań serologicznych z krwi. Rozpoznanie nie zawsze jest łatwe, bo wiele osób nie pamięta ukłucia przez kleszcza. Jednak u chorych z rumieniem wędrującym można rozpocząć leczenie bez czekania na dodatkowe badanie na boreliozę. U pozostałych osób przeprowadzana jest dalsza diagnostyka.

Borelioza badania serologiczne

W pierwszym etapie wykonuje się ilościowy test przesiewowy ELISA w celu wykrycia swoistych przeciwciał we krwi. Ujemny wynik tego badania oznacza, że czynna borelioza jest nieprawdopodobna.

W przypadku wyniku dodatniego lub wątpliwego, konieczne jest badanie na boreliozę tzw. metodą immunoblot, np. testem Western Blot lub multiplex. Ujemny wynik testu wyklucza chorobę, a dodatni jest potwierdzeniem, że u danej osoby występuje borelioza. Badania, zgodnie ze standardami Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, nie uwzględniają kleszcza.

"Domowy" test na boreliozę

Na rynku, np. w aptece internetowej Codzienna, dostępne są testy z krwi, które można wykonać samodzielnie. Trzeba przy tym pamiętać, że taki test na boreliozę nie zastąpi konsultacji z lekarzem i profesjonalnej diagnostyki.

Borelioza: leczenie

Chorobę leczy się przy użyciu antybiotykoterapii. Czas stosowania i wybór antybiotyku zależy od postaci, jaką w danym momencie przybiera borelioza. Leczenie odpowiednimi antybiotykami, zastosowane we wczesnym stadium choroby, jest skuteczne w ponad 90% przypadków.

U pozostałych osób mogą pojawić się późne objawy boreliozy ze strony stawów, układu nerwowego czy skóry. Warto dodać, że w neuroboreliozie u dorosłych i w zaburzeniach przewodzenia sercowego stosuje się antybiotykoterapię dożylną.

Borelioza a leczenie zapalenia stawów

Zapalenie stawów w przebiegu boreliozy również można leczyć antybiotykami, podawanymi doustnie albo dożylnie. Ból łagodzi się też preparatami z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Niekiedy wykonywane jest nakłucie stawu w celu odbarczenia.

Jak zapobiegać boreliozie?

Szczepionka na boreliozę nie została dotąd opracowana. Chorobie można jednak zapobiegać dzięki tzw. profilaktyce poekspozycyjnej (czyli po narażeniu na ukąszenia przez kleszcze). Metoda polega na podaniu doustnego antybiotyku. Tę opcję stosuje się u osób dorosłych, które w rejonie występowania boreliozy doznały wielokrotnych ukłuć przez kleszcze, ale pochodzą spoza tego terenu.

Inne sposoby na kleszcze

Istnieją również metody zapobiegania ukąszeniom przez kleszcze. Podczas spacerów po lasach lub łąkach czy pracy na powietrzu należy szczelnie osłaniać skórę ubraniem, butami i nakryciem głowy. Dobrze jest wybierać odzież w jasnym kolorze, na której pajęczaki są bardziej widoczne. 

Kolejne sposoby na kleszcze to środki odstraszające. Te tzw. repelenty są dostępne w różnej postaci. Może to być np. krem, płyn, sztyft czy spray na kleszcze.

W składzie preparatów o udowodnionym działaniu znajdują się substancje, takie jak:

• DEET (N,N-dietylo-meta-toluamid w stężeniu 10-30%);
• ikarydyna;
• permetryna.

Wymienione produkty służą do stosowania na skórę lub na ubranie. Są skuteczne i bezpieczne, pod warunkiem używania ich zgodnie z zaleceniami. Ponadto, jeśli posiadamy zwierzęta domowe, trzeba pamiętać o ochronie pupili. Wybór repelentów oferuje np. apteka Codzienna.