Czym jest nadciśnienie tętnicze? Objawy, przyczyny i leczenie

Nadciśnienie tętnicze to choroba układu krwionośnego, charakteryzującą się podwyższonymi wartościami ciśnienia skurczowego i/lub rozkurczowego. Na początku może przebiegać bezobjawowo, co wiąże się z ryzykiem wykrycia choroby dopiero w momencie wystąpienia jej powikłań. Nieleczone nadciśnienie stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka dlatego tak bardzo ważne jest, abyśmy regularnie kontrolowali ciśnienie krwi.

Co to jest nadciśnienie tętnicze?

Nadciśnienie tętnicze to choroba charakteryzująca się podwyższonym ciśnieniem krwi, w której ciśnienie skurczowe wynosi co najmniej 140 mm Hg i/lub rozkurczowe co najmniej 90 mm Hg. Wyróżnia się nadciśnienie tętnicze pierwotne (samoistne), którego przyczyny pozostają niewyjaśnione oraz nadciśnienie tętnicze wtórne, o ustalonej, zazwyczaj możliwej do usunięcia przyczynie. Choroba na początku nie powoduje żadnych charakterystycznych objawów, co utrudnia jej rozpoznanie i opóźnia wdrożenie leczenia. Na jej występowanie mają wpływ różne czynniki, zazwyczaj o podłożu genetycznym. Choroba ta może być również konsekwencją nieodpowiedniego trybu życia jak i braku aktywności fizycznej. Leczenie opiera się na przyjmowaniu leków obniżających ciśnienie krwi oraz modyfikacji dotychczasowego stylu życia.

Rodzaje nadciśnienia tętniczego 

Na podwyższone wartości ciśnienia tętniczego może mieć wpływ wiele czynników. Wyróżnia się nadciśnienie tętnicze pierwotne i wtórne. U większości chorych (ok. 90%) występuje nadciśnienie pierwotne (samoistne), którego przyczyna nie jest do końca poznana. Natomiast na rozwój choroby mogą mieć wpływ uwarunkowania genetyczne, czynniki środowiskowe oraz tryb życia.

Szacuje się, że od 5 do 10% stanowią pacjenci, u których stwierdza się wtórne nadciśnienie tętnicze (objawowe), będące objawem innej choroby, zazwyczaj dotyczącej nerek, dużych naczyń czy gruczołów wydzielających hormony regulujące wysokość ciśnienia krwi jak np. tarczyca. W przypadku nadciśnienia wtórnego istnieje możliwość wykrycia i usunięcia przyczyny nadciśnienia tętniczego.

Czynniki ryzyka nadciśnienia tętniczego. Co powoduje nadciśnienie?

Do czynników predysponujących do rozwoju nadciśnienia tętniczego zalicza się:

• uwarunkowania genetyczne,
• otyłość (szczególnie otyłość brzuszna),
• proces starzenia się organizmu,
• nadmierna podaż sodu (soli) w pokarmach,
• brak aktywności fizycznej,
• stres psychiczny,
• używki: alkohol, papierosy, substancje psychoaktywne.

Objawy nadciśnienia tętniczego

Nadciśnienie tętnicze pierwotne może przebiegać bezobjawowo, a początkowe objawy mogą być mało charakterystyczne. U większości chorych obserwuje się dolegliwości:

• bóle i zawroty głowy,
• zaburzenia snu,
• zwiększona męczliwość i potliwość,
• duszności,
• kołatanie serca,
• drażliwość, wybuchowość, uczucie niepokoju,
• zaczerwienienie twarzy podczas niewielkiego wysiłku,
• problemy ze wzrokiem.

Rozpoznanie nadciśnienia tętniczego

Nadciśnienie tętnicze pierwotne zazwyczaj jest wykrywane podczas przypadkowego pomiaru ciśnienia krwi, gdyż zazwyczaj przebiega bezobjawowo. Należy jednak zaznaczyć, że stwierdzenie w jednorazowym badaniu podwyższonego ciśnienia krwi nie świadczy już o chorobie nadciśnieniowej. Taki wynik powinien skłonić do regularnego wykonywania pomiarów ciśnienia i notowania wyników.

Diagnostyka pacjenta, u którego podejrzewa się nadciśnienie tętnicze polega na:

• przeprowadzeniu szczegółowego i ukierunkowanego wywiadu lekarskiego,
• wykonaniu badania przedmiotowego (określenie wartości ciśnienia krwi, osłuchanie pracy serca),
• zleceniu wybranych badań dodatkowych jak morfologia krwi, badanie ogólne moczu.

Rozpoznanie nadciśnienia tętniczego obejmuje:

• określenie przyczyny i rodzaj nadciśnienia tętniczego (nadciśnienie pierwotne lub nadciśnienie wtórne),
• wykrycie możliwych powikłań i ocena stopnia ich zaawansowania,
• określenie chorób współistniejących z nadciśnieniem,
• określenie ryzyka sercowo-naczyniowego.

Rozpoznać nadciśnienie tętnicze można, jeśli średnie wartości ciśnienia tętniczego są równe lub większe niż 140 mm Hg dla ciśnienia skurczowego i/lub 90 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego. Wartości muszą być wyliczone na podstawie co najmniej dwóch pomiarów, wykonanych podczas co najmniej dwóch wizyt u lekarza.

W przypadku pacjentów, u których średnie wartości ciśnienia tętniczego są równe lub większe 180 mm Hg dla ciśnienia skurczowego i/lub 110 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego, po wykluczeniu czynników zwiększających wartości ciśnienia (lęk, ból, alkohol) można stwierdzić nadciśnienie tętnicze podczas jednej wizyty.

Jakie wartości ciśnienia tętniczego uznać za prawidłowe? Normy ciśnienia tętniczego

Podczas pomiaru ciśnienia krwi uzyskuje się dwa wyniki: ciśnienie tętnicze skurczowe tzw. górne i ciśnienie rozkurczowe tzw. dolne. Ciśnienie mierzy się w milimetrach słupa rtęci (mm Hg).

Za prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego krwi uznaje się 120-129 mm Hg/ 80-84 mm Hg.

Według obowiązującej klasyfikacji wyróżnia się:

• wysokie prawidłowe ciśnienie krwi: 130-139 mm Hg/ 85-89 mm Hg,
• optymalne ciśnienie krwi: wartości niższe niż 120/80 mm Hg.

Klasyfikacja nadciśnienia tętniczego:

• nadciśnienie tętnicze I stopnia: 140-159 mm Hg/90-99 mm Hg,
• nadciśnienie tętnicze II stopnia: 160-179 mm Hg/100-109 mm Hg,
• nadciśnienie tętnicze III stopnia: wartości większe lub równe 180/110 mm Hg,
• izolowane nadciśnienie skurczowe: wartości większe lub równe 140 mm Hg/ mniejsze niż 90 mm Hg.

Ile osób choruje na nadciśnienie tętnicze?

Nadciśnienie tętnicze występuje u około 30% dorosłej populacji krajów wysoko rozwiniętych. W Polsce na nadciśnienie tętnicze choruje co trzecia osoba. Ryzyko wystąpienia nadciśnienia zwiększa się wraz z wiekiem, choroba zazwyczaj ujawnia się między 30 a 50 rokiem życia. Do największej grupy chorych na nadciśnienie zalicza się osoby w wieku powyżej 60 roku życia. Częściej chorują mężczyźni.

Bardzo często nadciśnienie tętnicze jest rozpoznawane dopiero w momencie pojawienia się powikłań, co ma związek z często bezobjawowym początkiem choroby. Przez brak charakterystycznych objawów pozostaje ciągle duża liczba chorych z nierozpoznanym lub nieleczonym nadciśnieniem. Uważa się, że choroba jest nierozpoznana u połowy chorych. Z tego względu ważna jest edukacja i profilaktyka w celu szybszego rozpoznania i zapobiegania chorobie.

Zagrożenia związane z nadciśnieniem tętniczym

Na początku choroby objawy mogą być mało charakterystyczne dlatego osoby chore bardzo często zgłaszają się do lekarza dopiero w momencie pojawienia się pierwszych powikłań nadciśnienia. Choroba rozwija się latami powodując niekorzystne zmiany w organizmie. Nieleczone nadciśnienie tętnicze stanowi ryzyko rozwoju groźnych zmian i chorób układu krążenia, takich jak:

• zawał mięśnia sercowego,
• niewydolność serca,
• miażdżyca,
• udar mózgu,
• przerost lewej komory serca,
• sztywnienie tętnic,
• choroby nerek,
• uszkodzenia narządu wzroku,
• ślepota.

Leczenie nadciśnienia

Leczenie nadciśnienia tętniczego opiera się przede wszystkim na przyjmowaniu leków obniżających ciśnienie tętnicze krwi. Farmakoterapia jest dobierana indywidualnie pod pacjenta.

Najczęściej stosowane grupy leków obniżających ciśnienie:

• diuretyki,
• betablokery,
• inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI),
• blokery kanału wapniowego,
• blokery receptora angiotensyny.

Bardzo ważne jest stosowanie się do zaleceń dotyczących przyjmowania leków, wizyty kontrolne i regularne pomiary ciśnienia w domu. Istotny wpływ na przebieg choroby ma także modyfikacja stylu życia, sposobu odżywiania i wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej.

Zmiany, które warto wprowadzić w terapii nadciśnienia tętniczego:

• zmiana diety- najkorzystniejsza dla zdrowia jest dieta śródziemnomorska,
• ograniczenie spożycia soli kuchennej do 5g na dobę,
• utrzymanie prawidłowej masy ciała,
• rezygnacja z palenia tytoniu,
• ograniczenie spożycia alkoholu,
• regularna aktywność fizyczna trwająca co najmniej 30-45 minut dziennie, jak np. jazda na rowerze, pływanie, spacery,
• unikanie sytuacji stresowych oraz wypracowanie sposobu na radzenie sobie ze stresem.

Profilaktyka nadciśnienia tętniczego obejmująca zmianę stylu życia i regularną aktywność fizyczna wywiera korzystny wpływ na stan zdrowia. Ruch pomaga w utrzymaniu prawidłowej masy ciała, usprawnia pracę serca i naczyń krwionośnych oraz wspomaga walkę z zaburzeniami lipidowymi we krwi. Stosowanie się do zaleceń lekarskich i systematyczne zażywanie leków oraz wspomniana wyżej modyfikacja stylu życia zwiększają szansę na uzyskanie trwałego obniżenia ciśnienia krwi.

Na co zwrócić szczególną uwagę w trakcie terapii lekami obniżającymi ciśnienie tętnicze?

W terapii nadciśnienia tętniczego kluczową rolę stanowią:

• regularny kontakt z lekarzem prowadzącym,
• stosowanie leków obniżających ciśnienie krwi,
• unikanie czynników powodujących wzrost ciśnienia krwi.

Leki obniżające ciśnienie nie usuwają przyczyny nadciśnienia, dlatego przyjmuje się je przez dłuższy czas, a w przypadku chorych na nadciśnienie pierwotne całe życie. Aby leczenie było skuteczne i bezpieczne musi być ono ustalone indywidualnie przez lekarza. Nie powinno się stosować leków na nadciśnienie na własną rękę, nie powinno się także odstawiać leków przepisanych przez lekarza bez konsultacji.

Warto zwrócić uwagę na inne przyjmowane leki, które mogą wpływać na działanie leków obniżających ciśnienie, jak np.:

• leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (NLPZ),
• antybiotyki (makrolidy),
• leki antykoncepcyjne.

Ponadto każdy lek obniżający ciśnienie krwi może powodować działania niepożądane. Najczęstsze działania niepożądane:

• hipokaliemia- utrata jonów potasu wraz z moczem,
• hiperkaliemia- zbyt duże stężenie potasu we krwi,
• zaburzenia metaboliczne (zaburzenia gospodarki lipidowej i węglowodanowej),
• dysfunkcja seksualna- zaburzenia erekcji i spadek libido,
• obrzęki kończyn dolnych,
• zaburzenia rytmu serca i przewodnictwa w sercu,
• suchy, męczący kaszel,
• zaburzenia hormonalne.

Diagnostyka obrazowa a nadciśnienie tętnicze

Nieleczone nadciśnienie tętnicze pierwotne prowadzi do rozwinięcia się groźnych powikłań. W celu wykrycia szkód powstałych w przebiegu choroby i oceny stanu naczyń krwionośnych oraz serca wykonuje się szereg badań w tym badania obrazowe, takie jak:

• RTG klatki piersiowej - zwykle pierwsze badanie obrazowe w diagnostyce chorób serca, wykorzystuje promieniowanie rentgenowskie;
• echokardiografia (jedno/dwuwymiarowa, dopplerowska) - obrazowa metoda badania naczyń krwionośnych i serca za pomocą ultradźwięków;
• tomografia komputerowa - badanie obrazowe serca oraz struktur do niego przylegających, wykorzystywane jest w nim promieniowanie rentgenowskie;
• koronografia - obrazowe badanie tętnic wieńcowych za pomocą promieniowania rentgenowskiego po podaniu kontrastu (środka cieniującego);
• rezonans magnetyczny - wykorzystuje pole magnetyczne i fale radiowe, pozwala na ocenę stanu tętnic wieńcowych i serca.

Dieta przy nadciśnieniu tętniczym

W leczeniu nadciśnienia tętniczego istotną rolę pełni prawidłowo zbilansowana dieta. Najkorzystniejszą i zalecaną jest dieta śródziemnomorska, w której główną rolę odgrywają: warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, orzechy, oliwa oraz owoce morza. Głównym źródłem tłuszczu są w tej diecie jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe.

Ponadto, aby obniżyć ciśnienie krwi warto zwrócić uwagę na:

• zwiększenie spożycia potasu - potas to pierwiastek wywierający działanie hipotensyjne, czyli obniżające ciśnienie tętnicze krwi; bogate w potas są banany, pomidory, przetwory pomidorowe, morele świeże i suszone, pestki dyni, orzechy włoskie, biała fasola;
• ograniczenie spożycia mięsa - zaleca się spożywanie duszonego lub gotowanego mięsa drobiowego oraz ryby, które bogate są w nienasycone kwasy tłuszczowe;
• ograniczenie produktów zawierających duże ilości cukru;
• ograniczenie spożycia soli kuchennej i produktów wysoko przetworzonych.

Sposoby, które warto zastosować, aby ograniczyć podaż soli w diecie:

• ograniczenie solenia/ dosalania posiłków- doprawianie potraw świeżymi lub suszonymi ziołami;
• ograniczenie w diecie produktów przetworzonych o dużej zawartości soli: produkty wędzone, wędliny konserwowe, produkty w słonych zalewach, gotowe zupy i sosy, dania typu fast food, słone przekąski;
• zastąpienie słonych przekąsek świeżymi warzywami, owocami, orzechami i nasionami.