Mastektomia ‒ rodzaje, przebieg i ewentualne powikłania zabiegu usunięcia piersi

Pierwszy współczesny opis zabiegu mastektomii, wykonanego przez Williama Halsteda, pochodzi z 1899 roku, jednak pierwsze próby usunięcia guzów piersi przeprowadzane były już w starożytnym Egipcie, niemal trzy tysiące lat temu. Dziś mastektomia stanowi niezwykle ważny element zarówno w leczeniu, jak i profilaktyce nowotworów piersi. Na czym polega mastektomia? Jakie są wskazania i przeciwwskazania do mastektomii? W poniższym artykule przedstawiamy najważniejsze informacje na temat tego zabiegu.

Czym jest mastektomia?

Mastektomia to zabieg chirurgicznego usunięcia piersi wykonywany głównie w przebiegu leczenia raka piersi, choć coraz częściej także w jego profilaktyce. Zabieg ten, w zależności od potrzeb i stanu zdrowia pacjentki, może obejmować całkowite gruczołu piersiowego wraz z pokrywającą go skórą i brodawką sutkową, a niekiedy także sąsiednimi węzłami chłonnymi i częścią mięśnia piersiowego. Współczesna medycyna i techniki chirurgiczne stale się rozwijają, oferując coraz lepsze metody leczenia i minimalizując ryzyko powikłań. Mastektomia jest jednak zabiegiem o dużym znaczeniu emocjonalnym i psychologicznym, często wymagającym wsparcia i dokładnego omówienia możliwych opcji, w tym rekonstrukcji piersi.

Wskazania do mastektomii

Najczęstszym wskazaniem do mastektomii jest rak piersi. Zalicza się tu zarówno raka przewodowego in situ, nienaciekającego jeszcze okolicznych tkanek, jak i raka inwazyjnego. Mastektomia jest również leczeniem z wyboru w przypadku obecności kilku odległych od siebie ognisk raka lub nawrotu choroby po uprzednio wykonanym zabiegu wycięcia guza z oszczędzeniem piersi.

O mastektomii profilaktycznej wspomina się w przypadku usunięcia jednej lub obu piersi w celu zmniejszenia ryzyka rozwoju raka piersi. Jest to rozwiązanie rozważane przede wszystkim przez kobiety z genetycznie uwarunkowanym wysokim ryzykiem zachorowania, głównie u nosicielek mutacji genów BRCA1 lub BRCA2. Ponadto, wskazaniem do mastektomii może być historia rodzinna raka piersi, szczególnie gdy choroba wystąpiła u krewnych pierwszego stopnia w młodym wieku.

Jakie są rodzaje mastektomii?

W medycynie istnieje kilka rodzajów mastektomii, z których każdy jest dostosowany do specyficznych potrzeb i stanu zdrowia pacjentki. Wybór odpowiedniego typu zabiegu zależy od wielu czynników, takich jak stadium i rodzaj raka, wielkość i lokalizacja guza, a także od ogólnego stanu zdrowia pacjentki. Decyzja o rodzaju mastektomii uwzględnia również czynniki takie jak ryzyko nawrotu choroby, obecność mutacji genetycznych zwiększających ryzyko raka, jak również preferencje pacjentki dotyczące rekonstrukcji piersi po zabiegu. Do dokonania najlepszego wyboru niezbędna jest współpraca lekarzy specjalistów, przede wszystkim onkologów i chirurgów onkologicznych.

Mastektomia prosta

Mastektomia prosta, często określana mianem totalnej, jest procedurą chirurgiczną, polegającą na usunięciu całej piersi. W ramach tego zabiegu chirurg usuwa całą tkankę gruczołu piersiowego, wraz z brodawką i otoczką sutkową, skórą pokrywającą gruczoł oraz powięzią mięśnia piersiowego większego. W typowej mastektomii prostej nie dokonuje się usunięcia węzłów chłonnych ani mięśnia piersiowego.

Wskazaniem do mastektomii prostej jest przede wszystkim rak przewodowy in situ i rak inwazyjny bez przerzutów. Ten rodzaj mastektomii może być również wykonywany w ramach leczenia paliatywnego, z powodu krwawienia z zaawansowanej zmiany nowotworowej, u pacjentek, które nie kwalifikują się do leczenia radykalnego.

Mastektomia radykalna

Mastektomia radykalna, nazywana również operacją metodą Halsteda, jest jednym z najbardziej inwazyjnych typów mastektomii. W przeszłości była to standardowa procedura w leczeniu zaawansowanego raka piersi, jednak obecnie jest stosowana relatywnie rzadko, ze względu na rozwój mniej inwazyjnych technik chirurgicznych.

W ramach mastektomii radykalnej, oprócz całkowitego usunięcia gruczołu piersiowego, wraz z brodawką i otoczką sutkową, a także skórą pokrywającą gruczoł, usuwa się również wszystkie węzły chłonne pachowe oraz mięśnie piersiowe ‒ większy i mniejszy. Zabieg ten ma na celu doszczętne usunięcie tkanki, która mogłaby być zajęta przez komórki nowotworowe, włącznie z tymi w okolicznych strukturach.

Mastektomia zmodyfikowana

Mastektomia zmodyfikowana, często nazywana mastektomią radykalną zmodyfikowaną, to rodzaj zabiegu chirurgicznego stosowanego w leczeniu raka piersi. Jest to procedura mniej inwazyjna niż tradycyjna mastektomia radykalna, co sprawia, że jest częściej wybierana w aktualnych protokołach leczenia. W zależności od przebiegu mastektomii wyróżnia się:

• mastektomię zmodyfikowaną metodą Maddena ‒ zabieg zakłada usunięcie całego gruczołu piersiowego, brodawki i otoczki sutkowej, skóry pokrywającej gruczoł, powięzi mięśnia piersiowego większego oraz węzłów chłonnych pachowych;
• mastektomię zmodyfikowaną metodą Pateya ‒ zabieg zakłada usunięcie całego gruczołu piersiowego, brodawki i otoczki sutkowej, skóry pokrywającej gruczoł, powięzi mięśnia piersiowego większego, całego mięśnia piersiowego mniejszego oraz węzłów chłonnych pachowych.

Odmianą mastektomii zmodyfikowanej jest tzw. mastektomia podskórna, w której przebiegu usuwa się gruczoł piersiowy, brodawkę i otoczkę sutkową, a także otaczające tkanki, ale pozostawia się skórę pokrywającą gruczoł.

Mastektomia pojedyncza a podwójna ‒ w czym tkwi różnica?

Mastektomia pojedyncza polega na usunięciu jednej piersi. Zwykle wykonywana jest w przypadkach, gdy rak piersi został zdiagnozowany tylko w jednej piersi. Z kolei mastektomia podwójna, znana również jako bilateralna, obejmuje usunięcie obu piersi. Może być stosowana jako środek terapeutyczny w przypadku zmian nowotworowych występujących w obu piersiach lub profilaktycznie ‒ u pacjentek z wysokim ryzykiem rozwoju raka piersi, na przykład u nosicielek mutacji BRCA1 lub BRCA2.

Wybór między mastektomią pojedynczą a podwójną zależy od wielu czynników, w tym od stadium i rodzaju raka, historii medycznej pacjentki, a także jej osobistych preferencji i poziomu komfortu. W obu przypadkach możliwa jest rekonstrukcja piersi, która może być przeprowadzona jednocześnie z zabiegiem mastektomii lub w późniejszym czasie. Decyzje te są zawsze podejmowane po dokładnym przeanalizowaniu wszystkich opcji, ryzyka i korzyści, często po konsultacjach z różnymi specjalistami, takimi jak onkolodzy, chirurdzy, genetycy czy psycholodzy.     

Na czym polega mastektomia ‒ przebieg zabiegu

Mastektomia to zabieg chirurgiczny, którego przebieg może się różnić w zależności od wybranej metody, ale istnieją pewne wspólne elementy. Procedura ta przeprowadzana jest zawsze w znieczuleniu ogólnym ‒ po uprzedniej konsultacji anestezjologicznej ‒ i trwa od jednej do kilku godzin.

W dniu operacji, na skórze piersi zaznacza się miejsca cięć. Chirurg usuwa tkankę gruczołu piersiowego, a w niektórych przypadkach także węzły chłonne oraz część mięśnia piersiowego. Po wykonaniu resekcji specjalista zajmuje się zamknięciem rany. Może to obejmować umieszczenie drenaży, które pomagają odprowadzić płyny gromadzące się w obszarze pooperacyjnym, zszycie rany i założenie odpowiedniego opatrunku. W przypadku pacjentek decydujących się na natychmiastową rekonstrukcję piersi może być to część jednej, dłuższej procedury chirurgicznej.

Po operacji pacjentka jest przenoszona na oddział pooperacyjny, gdzie personel medyczny monitoruje jej stan zdrowia, kontrolując między innymi ciśnienie krwi, tętno czy saturację. Pierwsze godziny po operacji są kluczowe dla obserwacji ewentualnych komplikacji. Przez kilka dni po zabiegu pacjentka może odczuwać ból i dyskomfort, które są łagodzone za pomocą odpowiednich leków przeciwbólowych.

Najczęstsze powikłania po mastektomii

Powikłania po mastektomii nie są niestety rzadkością, choć nowoczesne techniki chirurgiczne znacznie zmniejszają ryzyko niebezpiecznych komplikacji. W praktyce klinicznej wyróżnia się powikłania wczesne, które występują jako bezpośrednie następstwo zabiegu, a także powikłania późne, które mogą pojawić się kilka tygodni czy nawet miesięcy po operacji.

Do wczesnych powikłań mastektomii zalicza się:

• zakażenia rany pooperacyjnej;
• krwawienia pooperacyjne;
• martwicę płatów skórnych;
• długotrwały wyciek chłonki;
• rozejście się rany;

Do późnych powikłań mastektomii zalicza się:

• ograniczenie ruchomości i osłabienie siły mięśni ramienia;
• obrzęk limfatyczny ramienia;
• zaburzenia czucia w obrębie piersi i ramienia.

Opieka nad raną po mastektomii

Po chemio- i radioterapii, które najczęściej towarzyszą zabiegowi mastektomii, gojąca się rana jest wyjątkowo narażona na zakażenia, wymaga więc ona od kobiety szczególnej pielęgnacji. W pierwszych tygodniach po zabiegu należy zatroszczyć się przede wszystkim o jej czystość, regularnie zmieniając opatrunek i przestrzegając przy tym jałowych warunków.

Po zagojeniu się rany, w momencie pojawienia się blizny, warto rozpocząć jej mobilizację. Nie tylko zmniejszy to widoczność blizny, ale również pozwoli uniknąć jej nadmiernego napięcia czy ograniczenia ruchomości okolicznych tkanek. W aptekach internetowych zakupić można specjalistyczne preparaty, które ułatwiają pracę z blizną. Dedykowane maści i żele silikonowe dostępne są do kupienia w aptece Codziennej ‒ wygodnie, bo bez wychodzenia z domu.

Zalecenia po zabiegu mastektomii

Rekonwalescencja po zabiegu mastektomii trwa zwykle kilka tygodni, jednak pacjentka powinna wdrożyć pewne zalecenia na stałe, by uniknąć pojawienia się późnych powikłań zabiegu. Wskazania po mastektomii obejmują:

• przyjmowanie odpowiednich pozycji ułożeniowych kończyny górnej;
• stosowanie automasażu kończyny górnej;
• unikanie podnoszenia ciężkich przedmiotów;
• unikanie noszenia ciasnej odzieży;
• wykonywanie dostosowanych do stanu zdrowia ćwiczeń rehabilitacyjnych.

Warto pamiętać, że mastektomia to nie tylko zabieg chirurgiczny, ale często również moment przełomowy w życiu kobiety. Stosowana zarówno w leczeniu raka piersi, jak i profilaktycznie, zwykle wiąże się z ogromnym stresem i niepokojem. Wiedza na temat przebiegu mastektomii pozwala podejść do zabiegu ze spokojem, a także lepiej przygotować się pojawiające się po zabiegu wyzwania, w tym także ewentualne powikłania.