Refluks (choroba refluksowa przełyku)- objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Choroba refluksowa i jej powikłania stanowią coraz bardziej powszechny problem. Czy refluks staje się chorobą cywilizacyjną? Jakie są jego typowe objawy? Czego unikać w chorobie refluksowej, aby poprawić jakość życia?

Refluks żołądkowo-przełykowy: co to jest?

Choroba refluksowa przełyku (z ang. gastrooesophageal reflux disease, GERD) jest chorobą przewlekłą, charakteryzującą się objawami ze strony układu pokarmowego. Obecnie jest zaliczana do najczęściej diagnozowanych schorzeń w gastroenterologii. Ocenia się, że występuje u około 20-40% osób dorosłych w krajach wysoko rozwiniętych. Refluks żołądkowo-przełykowy to stan, w którym występuje wsteczne zarzucanie kwaśnej treści żołądkowej do przełyku. Spowodowane jest to zaburzeniem funkcji dolnego zwieracza przełyku, powodując przy tym dokuczliwe objawy choroby jak i jej powikłania. Dolegliwości z nią związane i skłonność do powikłań w znacznym stopniu obniżają jakość życia chorego. Z tego względu bardzo ważna jest edukacja w zakresie zmiany stylu życia, która ma wpływ na poprawę efektów terapeutycznych.

Rodzaje choroby refluksowej

Wyróżnia się trzy rodzaje refluksu:

• refluks żołądkowo-przełykowy,
• jelitowo-żołądkowy (żółciowy),
• krtaniowo- gardłowy.

Refluks żołądkowo-przełykowy jest najczęściej spotykany, może występować nawet u osób zdrowych np. po obfitym, tłustym posiłku. Refluks jelitowo-żołądkowy określany jest jako refluks żółciowy, charakteryzuje go silny promieniujący na plecy ból nadbrzusza. Refluks krtaniowo-gardłowy objawia się nieprzyjemnym odczuciem drapania w gardle, które powoduje przesuwanie się treści pokarmowej do krtani, jamy ustnej, zatok i ucha środkowego.

Typowe objawy refluksu

Objawy refluksu występują najczęściej zaraz po spożyciu obfitego posiłku, mogą nasilać się także podczas leżenia na plecach, kucania czy schylania się. Głównym symptomem choroby refluksowej przełyku jest zgaga, którą charakteryzuje pieczenie w przełyku, kwaśne odbijanie, kwasota lub gorycz w jamie ustnej, ból w klatce piersiowej czy uczucie zarzucania treści żołądkowej.

Do innych mniej typowych objawów refluksu należą: kaszel, chrypka i ból gardła. Zarzucanie treści pokarmowej aż do jamy ustnej (najczęściej podczas snu) może powodować przykry zapach z ust, zapalenie dziąseł, próchnicę i ubytki zębowe. Wszystkie wymienione objawy są wskazaniem do poszerzonej diagnostyki. Należy zwrócić szczególną uwagę na tzw. objawy alarmowe, które wymagają pilnej konsultacji lekarskiej w celu prawidłowego zdiagnozowania przyczyn dolegliwości. Do takich objawów zalicza się: trudności i ból podczas przełykania, krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego, nagła utrata masy ciała.

Przyczyny choroby refluksowej

Etiologia choroby refluksowej jest wieloczynnikowa. Przyjmuje się, że główną przyczyną refluksu żołądkowo- przełykowego jest przejściowe rozluźnienie zwieracza dolnego przełyku albo jego niedomykanie się. Gdy zwieracz przełyku działa prawidłowo, uniemożliwia cofanie się treści żołądkowej do przełyku, natomiast podczas przełykania pokarmu rozkurcza się, a następnie zaciska. Wystąpieniu choroby sprzyja przepuklina wślizgowa rozworu przełykowego, stany po operacjach okolicy wpustu żołądka czy zmiany starcze przełyku.

Czynniki zwiększające ryzyko powstania refluksu

Niewłaściwa dieta, alkohol, ostre przyprawy, zbyt kwaśne lub słodkie potrawy, jedzenie zaraz przed snem, mają ogromny wpływ na wystąpienie objawów refluksu. Na chorobę refluksową są narażone szczególnie osoby otyłe i stosujące niewłaściwą dietę. Schorzenie może również wystąpić okresowo w ciąży, co jest związane ze zmianami hormonalnymi oraz zwiększeniem ciśnienia w jamie brzusznej. Podłożem do rozwoju choroby mogą być inne schorzenia, jak np. cukrzyca, polineuropatia alkoholowa czy zaburzenia hormonalne. Wpływ na powstanie refluksu mogą mieć też niektóre leki, które obniżają ciśnienie w dolnej części przełyku. Należą do nich m.in. doustne środki antykoncepcyjne lub blokery kanału wapniowego.

Refluks- skuteczne metody leczenia

Leczenie refluksu przełyku i żołądka oprócz stosowania leczenia farmakologicznego opiera się na zmianie stylu życia. Szczególne znacznie ma odpowiednia dieta, której stosowanie chroni przed zarzucaniem treści żołądkowej oraz zwiększa skuteczność leczenia. Należy zaznaczyć, że nieleczona choroba refluksowa może powodować szereg groźnych powikłań i stanowić ryzyko wystąpienia nowotworów okolicy przełyku np. raka przełyku.

Groźnym powikłaniem choroby refluksowej jest tzw. przełyk Barretta - zastąpienie prawidłowego nabłonka wielowarstwowego płaskiego, nieprawidłowym nabłonkiem walcowatym w obrębie dolnej części przełyku. Przełyk Barretta jest stanem, w którym pojawia się zwiększone ryzyko wystąpienia raka gruczołowego przełyku. Długotrwała i nieleczona choroba refluksowa może prowadzić także do innych powikłań, jak zwężenie przełyku, owrzodzenia, krwawienie z przewodu pokarmowego. W przypadku pojawienia się charakterystycznych objawów choroby czy ich nasileniu należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Diagnostyka choroby refluksowej i prawidłowe leczenie farmakologiczne jest niezbędnym elementem walki z chorobą.

Jakie leki na refluks?

Podstawą leczenia choroby refluksowej jest stosowanie leków hamujących wydzielanie kwasu żołądkowego. Jako leczenie uzupełniające stosuje się leki o działaniu zobojętniającym kwaśną treść żołądkową, osłaniającym błonę śluzową i leki prokinetyczne. W szczególnych przypadkach stosuje się leczenie chirurgiczne. Do leków zmniejszających wydzielanie kwasu żołądkowego należą inhibitory pompy protonowej np. pantoprazol czy omeprazol. Zwykle stosuje się je codziennie rano, na czczo, pół godziny przed śniadaniem, przez 2-4 tygodni. Kolejnym lekiem przyjmowanym w chorobie refluksowej jest famotydyna, substancja z grupy blokerów histaminowych H2, stosowana w łagodnym przebiegu choroby, jako lek podtrzymujący. Podawana niezależnie od posiłków, zazwyczaj przed snem.

Innymi preparatami są leki zawierające substancje zobojętniające kwaśną treść żołądkową i osłaniające błonę śluzową przełyku i żołądka: wodorowęglan wapnia, alginian sodu, wodorotlenek glinu- występują m.in. w formie zawiesiny do picia, tabletek do ssania, które są podawane doraźnie, zazwyczaj w łagodniejszym przebiegu choroby. Nie zaleca się długotrwałego stosowania tych preparatów. Leki prokinetyczne, to grupa substancji wpływająca na motorykę górnego odcinka przewodu pokarmowego. Ich działanie polega na pobudzaniu perystaltyki przełyku, żołądka i dwunastnicy. Stymulują opróżnianie żołądka i pasaż jelitowy. Wszystkie wymienione powyżej leki powinny być stosowane po wcześniejszym skonsultowaniu z lekarzem lub farmaceutą, ponieważ mogą wpływać na działanie innych przyjmowanych leków.

Refluks: dieta

Odpowiednia dieta ma duży wpływ na skuteczność leczenia refluksu i zapobiega powikłaniom choroby. Obecne badania pokazują iż dieta wysokowęglowodanowa i wysokotłuszczowa może nasilać objawy choroby. Należy unikać przyjmowania obfitych, ostrych i tłustych pokarmów. Posiłki powinny być lekkostrawne, spożywane w mniejszych porcjach, ale częściej. Ostatni posiłek powinien być spożyty najpóźniej 3 godziny przed snem. Rekomendowane są produkty takie jak: chude mleko, kefir, jogurt naturalny czy picie wód alkalicznych, zawierających dużą zawartość wapnia, mogą one redukować objawy refluksu, gdyż alkalizują kwaśną zawartość przełyku i żołądka.

Co jest zabronione w diecie osoby chorej na refluks?

W chorobie refluksowej zaleca się unikanie wszelkich czynników, które stanowią ryzyko wystąpienia objawów refluksu i mogą je nasilać. Można do nich zaliczyć: intensywny wysiłek fizyczny, nieodpowiednia dieta, palenie tytoniu, picie alkoholu, kawy, mocnej herbaty i wody gazowanej, a także spożywanie owoców cytrusowych czy stosowanie ostrych przypraw jak pieprz i ostra papryka.

Refluks żołądkowo przełykowy: jak mu zapobiegać?

Aby zapobiec rozwojowi choroby należy zmodyfikować nawyki żywieniowe, zaleca się stosowanie lekkostrawnej diety i rezygnację z używek. W przypadku nadwagi zalecana jest redukcja masy ciała.

Refluks- najczęściej wykonywane badania

Najczęściej stosowaną metodą badania w celu rozpoznania choroby refluksowej jest gastroskopia- obrazowe badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego. Polega na wprowadzeniu aparatu endoskopowego do gardła, a następnie przełyku, żołądka i dwunastnicy. W trakcie badania lekarz ogląda śluzówkę górnego odcinka przewodu pokarmowego i jeśli jest to konieczne pobiera wycinki z błony śluzowej do badania histopatologicznego. Endoskopia wraz z biopsją błony śluzowej pozwala na rozpoznanie zapalenia błony śluzowej i ocenić stopień nasilenia zmian, zdiagnozować przełyk Barretta i inne powikłania choroby. W diagnostyce choroby refluksowej w ciężkich przypadkach opornych na leczenie wykorzystuje się badanie pH-metryczne (ocena pH w przełyku). W przypadku kiedy objawy nie są nasilone, lekarz może na podstawie przeprowadzonego wywiadu rozpoznać chorobę. Specjalista zleca wówczas pakiet badań m.in. morfologię krwi, oznaczenie poziomu CRP, które stanowi wskaźnik stanu zapalnego w organizmie i na ich podstawie może postawić diagnozę oraz zaordynować odpowiednie leczenie.

Zmiana stylu życia

Według najnowszych badań modyfikacja stylu życia pełni nieodzowny element leczenia choroby refluksowej żołądka. Dzięki wprowadzeniu takich zmian zauważono zmniejszenie nasilenia objawów choroby. Wdrożenie zdrowych nawyków związanych z odżywaniem pozytywnie wpływa na samopoczucie osoby chorej, co przekłada się na ogólną poprawę jakości życia. Ogromne znaczenie ma także wprowadzenie dodatkowej formy ruchu, trwającej ok. 30 minut dziennie. Zaleca się umiarkowane ćwiczenia nie wymagające częstego schylania i zginania tułowia. Najkorzystniejszą i zalecaną formą aktywności jest jazda na rowerze. Konieczna jest także rezygnacja z wszelkiego rodzaju używek jak palenie tytoniu, alkohol, które nasilają częstotliwość objawów.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie refluksu?

Choroba refluksowa przełyku i żołądka jest chorobą przewlekłą, przebiegającą z okresami zaostrzeń i remisji. W celu zapobiegania dolegliwościom i powikłaniom choroby zaleca się stałe leczenie farmakologiczne i prowadzenie zdrowego stylu życia, z naciskiem na sposób odżywiania się i redukcję masy ciała. U osób chorych na chorobę refluksową istotna jest regularna kontrola stanu zdrowia u lekarza pierwszego kontaktu.