Fentanyl czyli "narkotyk zombie" - dlaczego fentanyl uzależnia tak szybko?

W listopadzie ubiegłego roku w Poznaniu miał miejsce tragiczny incydent, który wstrząsnął całą Polską. Przyczyną śmierci 19-letniej dziewczyny było przedawkowanie fentanylu, niezwykle silnego opioidu o działaniu przeciwbólowym. Był to pierwszy potwierdzony przypadek tego rodzaju w naszym kraju, jednak niestety niejedyny incydent związany z tym niebezpiecznym narkotykiem. W odpowiedzi na tę sytuację Ministerstwo Zdrowia zapowiedziało wprowadzenie zmian w prawie, mających na celu utrudnienie rekreacyjnego stosowania tego leku.

Fentanyl nie jest już postrzegany jedynie jako problem, ale jako prawdziwa plaga zbierająca śmiertelne żniwo, szczególnie w Stanach Zjednoczonych. Od pewnego czasu osoby uzależnione od narkotyków łączą go z innymi silnymi lekami, w tym z preparatem stosowanym u zwierząt – ksylazyną, co tylko pogłębiło kryzys narkotykowy na ulicach wielu miast. Zjawisko to staje się coraz bardziej powszechne również w Europie i Ameryce Południowej.

Fentanyl czyli najsilniejszy lek przeciwbólowy na świecie

Fentanyl to syntetyczny opioid o niezwykle silnym działaniu przeciwbólowym. Jest on 100 razy silniejszy od morfiny, co czyni go jednym z najmocniejszych leków przeciwbólowych dostępnych na rynku. Jego uzależniający potencjał jest również wyższy niż w przypadku heroiny.

Fentanyl znajduje zastosowanie w anestezjologii, opiece paliatywnej oraz w leczeniu silnego bólu towarzyszącego takim schorzeniom jak zawał serca czy urazy. Ze względu na swoje właściwości, jego stosowanie jest ściśle regulowane i dozwolone jedynie na oddziałach szpitalnych wyposażonych w sprzęt monitorujący i wspomagający układ oddechowy pacjenta. W formie dożylnej pojedyncza dawka fentanylu zawiera 50 mikrogramów cytrynianu fentanylu na 100 ml roztworu. Jest to najsilniejszy lek przeciwbólowy dostępny w Polsce i na świecie, dlatego jego użycie wymaga szczególnej ostrożności i nadzoru medycznego.

Fentanyl - dawkowanie

Fentanyl to syntetyczny opioid o niezwykle silnym działaniu przeciwbólowym, będący jednym z najmocniejszych leków przeciwbólowych dostępnych na rynku. Jego dawkowanie zależy od wielu czynników, takich jak masa ciała pacjenta, stan ogólny zdrowia, choroby towarzyszące oraz rodzaj zabiegu.

W przypadku samodzielnego oddychania u osób dorosłych zalecane dawki to:

• dawka początkowa: 50-200 mikrogramów (1-4 ampułki)
• dawka dodatkowa: 50 mikrogramów (1 ampułka)

Natomiast przy wspomaganym oddechu dawki są znacznie wyższe:

• dawka początkowa: 300-3500 mikrogramów
• dawka dodatkowa: 100-200 mikrogramów

Zgodnie z Charakterystyką Produktu Leczniczego, dawki powyżej 200 mikrogramów powinny być stosowane wyłącznie w celu znieczulenia. Dla krótkich zabiegów o niewielkim nasileniu bólu zaleca się podanie 100 mikrogramów, natomiast w przypadku zabiegów o średnim nasileniu bólu - 500 mikrogramów. Dla operacji wiążących się z dużym bólem, skuteczna dawka to 50 mikrogramów na każdy kilogram masy ciała, zapewniająca działanie przeciwbólowe przez 4-6 godzin.

Fentanyl wyróżnia się doskonałą rozpuszczalnością w tłuszczach, co umożliwia jego szybkie przenikanie do mózgu. Dostępny jest w różnych postaciach, m.in. tabletki, plastry, aerozol do nosa i ampułki. Może być stosowany u dzieci od 2. roku życia, przy czym kluczowa jest ich masa ciała. Od 12. roku życia dawkowanie jest takie samo jak u dorosłych.

Jak uzależnia fentanyl?

Uzależnienie od fentanylu jest jednym z najgroźniejszych uzależnień, niosącym poważne konsekwencje zdrowotne, a nawet ryzyko śmierci. Nawet niewielkie dawki tego syntetycznego opioidu mogą prowadzić do przewlekłego zatrucia organizmu, objawiającego się nudnościami, wymiotami, zawrotami głowy i chronicznym zmęczeniem. Fentanyl powoduje również poważne problemy z układem oddechowym, skutkujące depresją oddechową, która może spowolnić lub całkowicie zatrzymać oddychanie, narażając użytkownika na śmiertelne niebezpieczeństwo.

Długotrwałe stosowanie wiąże się z bólami mięśni, stawów, przewlekłymi bólami głowy, drgawkami oraz zaburzeniami koncentracji i pamięci. Uzależnienie osłabia także układ odpornościowy, zwiększając podatność na infekcje i choroby. Skutki psychiczne i emocjonalne są równie groźne. Fentanyl wywołuje silne uzależnienie psychiczne, powodując przemożną potrzebę zażywania narkotyku, która dominuje myśli i działania osoby uzależnionej. Często występują ekstremalne wahania nastroju - od euforii po głęboką depresję, prowadzące do uczucia beznadziei, lęku i frustracji. Uzależnienie powoduje również izolację społeczną, gdyż osoby uzależnione zaniedbują relacje z bliskimi, tracąc zainteresowanie dotychczasowymi pasjami i obowiązkami.

Uzależnienie od fentanylu niesie ze sobą poważne konsekwencje społeczne i ekonomiczne, które mogą prowadzić do całkowitej degradacji życia osoby uzależnionej. Często skutkuje ono utratą pracy i problemami finansowymi spowodowanymi wysokimi kosztami zakupu narkotyku oraz niemożnością wykonywania obowiązków zawodowych. Sytuacja taka pociąga za sobą zadłużenie i ubóstwo. Osoby uzależnione od fentanylu nierzadko angażują się w działalność przestępczą, taką jak kradzieże czy handel narkotykami, w celu zdobycia środków na kolejną dawkę. Prowadzi to do konfliktów z prawem i częstych pobytów w więzieniu.

Leczenie uzależnienia od tego syntetycznego opioidu jest procesem złożonym i wymaga zintegrowanego podejścia. Pierwszym etapem jest detoksykacja pod nadzorem medycznym, mająca na celu stopniowe odstawienie narkotyku i złagodzenie objawów odstawiennych. Następnie konieczna jest terapia, łącząca leczenie farmakologiczne z psychoterapią, aby pomóc osobie uzależnionej w powrocie do zdrowego i produktywnego życia.

Zabójcze połączenie fentanylu i ksylazyny

Fentanyl nie jest jedynym narkotykiem stosowanym przez osoby uzależnione. Często łączą go z innymi substancjami, takimi jak ksylazyna - nieopioidowy lek przeciwbólowy, uspokajający i znieczulający, pierwotnie przeznaczony dla zwierząt hodowlanych i domowych. Połączenie ksylazyny z fentanylem (popularnie zwanej "tranq"), a także innymi opioidami jak heroina czy morfina, prowadzi do znacznego spowolnienia oddechu. Co więcej, powoduje ono niszczenie tkanek i powstawanie bardzo trudnych do wyleczenia, gnijących ran na ciele, głównie na nogach i stopach. Mogą wystąpić ciężkie owrzodzenia, martwica tkanki podskórnej, a nawet zapalenie kości i szpiku kostnego. Stosowanie ksylazyny niesie również ryzyko hiperglikemii oraz poważnych dysfunkcji układu krążenia i nerwowego. Osoby uzależnione łączą te dwie substancje, ponieważ ksylazyna wydłuża działanie euforyczne i sedacyjne opioidów, a także opóźnia wystąpienie objawów odstawiennych. Dwu- lub trzykrotne przekroczenie dawki terapeutycznej ksylazyny u zwierząt może doprowadzić do zaburzeń oddechowo-krążeniowych i śmierci. Nie jest znana śmiertelna dawka dla ludzi, gdyż lek ten nigdy nie był przeznaczony do stosowania u człowieka. Badania wykazały jednak, że połączenie ksylazyny z fentanylem wywołuje u gryzoni silne i długotrwałe niedotlenienie mózgu. Według specjalistów jest to jedna z najgroźniejszych mieszanek narkotykowych.

Wzmocniony monitoring recept na opioidy

W odpowiedzi na rosnące zagrożenie związane z opioidami, w tym niezwykle niebezpiecznym fentanylem, Ministerstwo Zdrowia w Polsce wprowadza system monitorowania wystawiania i realizacji recept na te środki. Od poniedziałku funkcjonuje codzienny monitoring przypisywania leków psychotropowych i narkotycznych. Codziennie Ministerstwo Zdrowia będzie otrzymywać raporty z tego monitoringu. W przypadku niepokojących wniosków, informacje te będą przekazywane do Komendy Głównej Policji.

Minister Zdrowia Izabela Leszczyna wyjaśniła, że choć system monitorowania istniał wcześniej w Centrum e-Zdrowia, to brakowało odpowiednich procedur, regulaminów i zarządzeń określających częstotliwość raportowania oraz współpracę z Policją. Odpowiedzialność za kontrolę była rozmyta pomiędzy różnymi instytucjami. Wprowadzenie codziennego monitoringu ma na celu uszczelnienie systemu i lepszą kontrolę nad przepisywaniem silnych opioidów, takich jak fentanyl. Jest to krok w kierunku ograniczenia rozprzestrzeniania się tych niebezpiecznych substancji i zapobiegania tragicznym przypadkom zatruć.

Fentanyl ogromnym problemem w USA

W ostatnich miesiącach media na całym świecie obiegają szokujące nagrania z ulic wielkich miast USA, takich jak Filadelfia, Los Angeles czy San Francisco. Ukazują one ludzi leżących w dziwacznych, bezwładnych pozycjach, z którymi często nie ma żadnego kontaktu. Przyczyną tego stanu jest zażywanie mieszanki fentanylu z ksylazyną, powodującej bardzo charakterystyczne trudności z poruszaniem się ze względu na zwiotczenie mięśni szkieletowych.

Problem nielegalnego przemytu opioidów oraz rosnącej liczby osób uzależnionych od tej śmiertelnie niebezpiecznej mieszanki stał się przedmiotem rozmów na najwyższym szczeblu. Podczas spotkania prezydentów USA i Chin, Joe Bidena i Xi Jinpinga, dyskutowano nad planem działania mającym na celu walkę z tą plagą uzależnień. Statystyki są alarmujące - według Centrum ds. Kontroli i Prewencji Chorób (CDC), odsetek zgonów spowodowanych przedawkowaniem ksylazyny wzrósł w latach 2019-2022 z prawie 3% do niemal 11%. Z kolei Agencja ds. Walki z Narkotykami (DEA) ujawniła, że w latach 2020-2021 liczba przypadków śmiertelnych z powodu przedawkowania ksylazyny wzrosła średnio o 600% w całych Stanach Zjednoczonych. Wiele osób uzależnionych nie zdaje sobie sprawy z obecności ksylazyny w zażywanych narkotykach, co zwiększa ryzyko wystąpienia efektów toksycznych. Dodatkowo ksylazyna nie jest opioidem, więc w przypadku przedawkowania podanie naloksonu (odwracającego efekt przedawkowania opioidów) nie przyniesie pożądanego skutku i nie uratuje pacjenta. Administracja Bidena planuje wdrożyć krajowe programy walki z narkomanią, obejmujące działania profilaktyczne, redukcję szkód, leczenie uzależnień oraz pomoc w powrocie do normalnego funkcjonowania. W marcu Biden zwrócił się do Kongresu o ponad 46 mld dolarów na realizację tych programów, jednak dotychczas nie otrzymał odpowiedzi.