Leczenie niepłodności – jakie są podstawowe metody?

Decyzja o powiększeniu rodziny jest niewątpliwie wielkim krokiem w życiu obojga partnerów. Niestety, droga do rodzicielstwa nie zawsze bywa prosta i bezproblemowa. Statystyki wskazują, że ponad 1 milion par w Polsce boryka się z problemem niepłodności. Jakie są najczęstsze przyczyny tego zjawiska? Co warto wiedzieć o diagnostyce i leczeniu niepłodności? W poniższym artykule znajdziesz wszystkie najważniejsze informacje na temat problemów z zajściem w ciążę.

Niepłodność a bezpłodność – na czym polega różnica?

Niepłodność i bezpłodność to dwa terminy medyczne, które często mylnie używa się zamiennie. Ich znaczenie nie jest bowiem takie samo. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) niepłodność to niemożność zajścia w ciążę przez okres 12. miesięcy pomimo regularnego współżycia seksualnego (2-4 stosunków w tygodniu), bez stosowania metod antykoncepcyjnych. Niepłodność jest stanem potencjalnie odwracalnym, możliwym do wyleczenia. Bezpłodność to z kolei trwała niezdolność do posiadania potomstwa. Jest to stan nieodwracalny, który nie poddaje się leczeniu dostępnymi współcześnie metodami.

Objawy niepłodności u mężczyzn i kobiet – statystyki

Szacuje się, że problem niepłodności dotyczy 10-16% par w wieku rozrodczym. W 80% przypadków przyczyna niepłodności jest możliwa do zidentyfikowania. Badania wskazują, że około 30% problemów z zajściem w ciążę wynika z czynnika męskiego i w 30% z czynnika żeńskiego. W 20% przypadków przyczyna niepłodności leży po obu stronach. Pozostałe 20% stanowi tzw. niepłodność idiopatyczna, w której nie można wskazać uchwytnej przyczyny problemów z zajściem w ciążę.

Najczęstsze przyczyny niepłodności

Przyczyn niepłodności jest wiele, dlatego też znalezienie źródła problemów nierzadko wymaga dużej ilości czasu i zaangażowania. Zaburzenia płodności często wiążą się z wadami anatomicznymi, chorobami endokrynologicznymi, zaburzeniami immunologicznymi czy schorzeniami genetycznymi. Za niepłodność może także odpowiadać czynnik psychologiczny. Diagnostyka i leczenie niepłodności, jako zjawiska wieloczynnikowego, wymagają zatem współpracy interdyscyplinarnego zespołu złożonego nie tylko z ginekologów, ale także endokrynologów, andrologów, seksuologów czy genetyków.

Przyczyny niepłodności u kobiet

Objawy niepłodności u kobiet mogą wynikać z:

• nieprawidłowego funkcjonowania jajników – zaburzenia miesiączkowania i owulacji najczęściej związane są z zespołem policystycznych jajników (PCOS), hiperprolaktynemią, zaburzeniami funkcji gruczołu tarczowego czy niedoczynnością przysadki mózgowej;
• niedrożności jajowodów – przyczyną tej wady są najczęściej choroby przenoszone drogą płciową, ale także zrosty okołojajowodowe, wodniaki jajowodów czy zmiany w przebiegu endometriozy;
• endometriozy – zaburzenia płodności dotyczą przede wszystkim kobiet z zaawansowaną chorobą, z licznymi ogniskami endometriozy, zrostami i torbielami endometrialnymi;
• zmniejszenia rezerwy jajnikowej – z uwagi na zaawansowany wiek kobiety, ale także przebyte radio- i chemioterapie czy narażenie na związki toksyczne;
• zmiany w obrębie jamy macicy – zalicza się do nich takie nieprawidłowości jak mięśniaki, zrosty wewnątrzmaciczne czy przegrody jamy macicy.

Przyczyny niepłodności u mężczyzn

Objawy niepłodności u mężczyzn, czyli zaburzenia liczby, budowy bądź ruchliwości plemników, mogą być związane z:

• wrodzonymi lub nabytymi wadami układu moczowo-płciowego – wśród nich wymienia się między innymi niedrożność najądrzy lub nasieniowodów, zaburzenia budowy prącia czy przerost prostaty;
• chorobami jąder – negatywny wpływ na płodność mężczyzny mają takie schorzenia jak żylaki powrózka nasiennego, wnętrostwo, wodniaki jąder czy stany pozapalne;
• zaburzeniami endokrynologicznymi – problemy z płodnością mogą mieć związek z wydzielaniem gonadotropin przysadkowych, hormonów steroidowych czy hormonów gruczołu tarczowego;
• czynnikami genetycznymi – najczęściej wymienia się aberracje chromosomowe, mukowiscydozę oraz zespół Klinefeltera;
• czynnikami środowiskowymi – przyczyną niepłodności nierzadko jest nadmierny stres, częste sięganie po używki, brak aktywności fizycznej czy narażenie na substancje toksyczne.

Warto pamiętać, że męska niepłodność nie wiąże się wyłącznie z nieprawidłową produkcją nasienia. Problemy z poczęciem dziecka nierzadko wynikają z zaburzeń funkcji seksualnych. Zalicza się do nich takie problemy jak zaburzenia erekcji i ejakulacji, zaburzenia libido czy wytrysk wsteczny.

Diagnostyka niepłodności – kiedy należy ją wprowadzić?

Czas, po którym para starająca się o dziecko powinna pomyśleć o konsultacji u specjalisty, zależy przede wszystkim od wieku kobiety. U kobiet przed 35. rokiem życia bez obciążonego wywiadu medycznego, zaleca się rozpoczęcie diagnostyki niepłodności po roku regularnego współżycia. Okres ten skraca się w przypadku starszych kobiet. Badania w kierunku niepłodności zaleca się wdrożyć już po 6. miesiącach regularnego współżycia u kobiet po 35. roku życia, a u kobiet po 40. roku życia jeszcze wcześniej, nawet w momencie wyrażenia przez nie chęci zajścia w ciążę. Wcześniejszą diagnostykę niepłodności można także wprowadzić niezależnie od wieku, w momencie stwierdzenia u któregoś z partnerów nieprawidłowości w badaniu lekarskim.

Diagnostyka niepłodności u kobiet

Diagnostyka niepłodności zwykle rozpoczyna się od wizyty u ginekologa. Wstępem do procesu diagnostycznego zawsze powinien być szczegółowy wywiad lekarski. Wyjątkowo cenne są dla specjalisty informacje na temat regularności cykli miesięcznych kobiety, jej owulacji oraz chorób współtowarzyszących. Kontrola cyklu miesięcznego, zwłaszcza owulacji, stanowi bardzo ważny element diagnostyki problemów z płodnością. Kobieta może monitorować swój cykl samodzielnie, korzystając z testów owulacyjnych czy monitorów płodności, które można kupić stacjonarnie lub zamówić w aptece internetowej.

Ważnym elementem wstępnej diagnostyki jest także badanie przedmiotowe, podmiotowe oraz ginekologiczne. Ma ono na celu ocenę czynności jajników, a także ocenę anatomii żeńskich narządów rodnych. Po zakończeniu wstępnego postępowania diagnostycznego specjalista ‒ na podstawie zebranych informacji ‒ układa indywidualny plan diagnostyczny. Uwzględnia on badania laboratoryjne (w tym pomiar stężenia hormonów), badania obrazowe (takie jak ultrasonografia 3D czy histerosalpingografia), a w razie konieczności także zabiegi endoskopowe.

Ocena płodności u mężczyzn

Podstawowym badaniem diagnostycznym w kierunku niepłodności męskiej jest seminogram, czyli badanie nasienia. Polega ono na pobraniu próbki nasienia po 2-7 dniach abstynencji seksualnej i przeprowadzeniu jej oceny. Nasienie oceniane jest pod kątem objętości ejakulatu oraz jego odczynu, a także liczebności, morfologii, żywotności i ruchliwości plemników. Specjalista, na podstawie wywiadu medycznego, badania oraz wyników seminogramu, może pogłębić diagnostykę o dodatkowe badania, takie jak oznaczenie stężenia hormonów, badania genetyczne czy USG jąder.

Co należy wiedzieć o leczeniu niepłodności?

W większości przypadków proces diagnostyczny pozwala na określenie przyczyny niepłodności i wdrożenie ukierunkowanego leczenia. Obecnie wyróżnia się kilkadziesiąt metod leczenia zaburzeń płodności. Część z nich koncentruje się na wyleczeniu choroby podstawowej, z kolei inne opierają się na leczeniu hormonalnym, inseminacji domacicznej czy zapłodnieniu pozaustrojowym.

Leczenie niepłodności męskiej

Poprawę parametrów nasienia warto rozpocząć od zmiany stylu życia. Mężczyzna starający się o dziecko powinien przede wszystkim zrezygnować z używek, zadbać o zbilansowaną dietę oraz regularny wysiłek fizyczny. Zastosowane równocześnie leczenie ‒ farmakologiczne czy też zabiegowe ‒ powinno skupiać się na przyczynie problemów z płodnością. W niektórych przypadkach konieczne jest jednak skorzystanie z inseminacji domacicznej, która pozwala na wprowadzenie do macicy partnerki wyselekcjonowanych wcześniej plemników, o największym potencjale do zapłodnienia.

Jeśli z kolei przyczyną niepłodności u mężczyzny są zaburzenia funkcji seksualnych, rozwiązaniem problemu mogą być środki na potencję, farmakologiczne leczenie wytrysku wstecznego, a także wibro- i elektrostymulacja w przypadku braku ejakulacji.

Leczenie niepłodności kobiecej

Leczenie niepłodności kobiecej, podobnie jak w przypadku niepłodności męskiej, powinno być ukierunkowane na wyeliminowanie przyczyny problemu z płodnością. U kobiet zmagających się z zaburzeniami owulacji najczęstszym postępowaniem jest terapia hormonalna, której celem jest pobudzenie owulacji i uwolnienie komórki jajowej. Metody operacyjne są leczeniem z wyboru u pacjentek z endometriozą, niedrożnością jajowodów, a także niektórymi zmianami w obrębie jajników i patologicznymi zmianami w jamie macicy.

Zapłodnienie pozaustrojowe ‒ kiedy należy rozważyć tę metodę?

Metodą leczenia niepłodności o udowodnionej najwyższej skuteczności jest zapłodnienie pozaustrojowe, znane powszechnie jako in vitro. Polega ono na połączeniu plemników i komórki jajowej poza organizmem kobiety i późniejszym przeniesieniu embrionu do jamy macicy. Zapłodnienie pozaustrojowe jest metodą z wyboru w przypadku:

• nieodwracalnego uszkodzenia bądź braku jajowodów;
• umiarkowanej i zaawansowanej endometriozy;
• zbyt małej liczby plemników w nasieniu i ich nieprawidłowej ruchliwości (oligoastenospermii) lub całkowitego braku plemników w nasieniu (azoospermii).

Zapłodnienie pozaustrojowe warto także rozważyć w innych sytuacjach, gdy wszystkie poprzednie metody lecznicze zawiodły.

Niepłodność to ciężki i bolesny temat dla wielu par. Współczesna medycyna dysponuje jednak skutecznymi metodami diagnostyki i terapii zaburzeń płodności. Statystyki wskazują jednak, że blisko 75% par podejmujących się leczenia, doczekuje się upragnionego potomstwa.