Wszy i wszawica: jakie są objawy i jak zapobiegać?

Wydaje się, że wszawica to problem rzadko występujący w dzisiejszych czasach, często kojarzony z ubóstwem i zaniedbaniami. Niestety, ta choroba pasożytnicza wciąż jest obecna, nawet wśród osób, które nie mają trudności finansowych. Wynika to z łatwego sposobu przenoszenia się wszy, co sprawia, że każdy może się zarazić. Choć metody walki z wszawicą stały się znacznie prostsze i skuteczniejsze niż w przeszłości, nadal warto zachować czujność, zwłaszcza w przypadku małych dzieci.

Czym jest wszawica?

Wszawica, znana również jako pedikuloza, to choroba pasożytnicza wywoływana przez niewielkie owady zwane wszy. Te bezskrzydłe stawonogi, osiągające długość zaledwie kilku milimetrów, nie potrafią latać, ale dzięki sprawnym odnóżom z pazurkami potrafią błyskawicznie poruszać się po włosach oraz tkaninach. W ciągu minuty mogą przebyć nawet 23 cm, co ułatwia im zmianę żywicieli. Wszy żywią się krwią, korzystając z kłująco-ssących narządów gębowych, które pozwalają im na nakłuwanie skóry.

Jak wygląda wsza?

Wesz ludzka ma kolor szaro-biały lub lekko różowy. Choć jej długość życia wynosi około 32 dni, wystarczy zaledwie jedna samica, aby w ciągu miesiąca doprowadzić do rozwoju wszawicy. Samice, które są większe od samców, mogą złożyć do 300 jaj, zwanych gnidami. Te maleńkie, przezroczyste owalne struktury są mocno przyklejane do włosów specjalną substancją, co sprawia, że ich usunięcie jest trudne. Po około 8 dniach z gnid wylęgają się młode wszy, które w ciągu 17-18 dni osiągają dojrzałość i mogą zacząć składać nowe jaja.

Rodzaje wszy: łonowe, głowowe i odzieżowe

Wszawica to choroba pasożytnicza, której przyczyną jest wesz ludzka - niewielki stawonóg. Najczęściej występującą postacią jest wszawica głowowa, wywoływana przez wesz głowową (Pediculus humanus capitis). Oprócz tego możemy wyróżnić również dwa inne rodzaje tej choroby:

• wszawica łonowa (pediculosis pubis), której sprawcą jest wesz łonowa (Pediculus pubis)
• wszawica odzieżowa (pediculosis corporis), której źródłem jest wesz odzieżowa (Pediculus vestimenti)

Każdy z tych pasożytów zamieszkuje inne rejony ciała człowieka i charakteryzuje się nieco odmiennymi cechami. Jednak wszystkie one żywią się ludzką krwią, powodując nieprzyjemne objawy u zarażonych osób. 

Jak dochodzi do zarażenia?

Wszawica, zarówno głowowa, jak i odzieżowa, przenosi się głównie przez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną. W przypadku wszawicy głowowej najczęściej dochodzi do zakażenia poprzez bliskie zetknięcie głów, ale istnieje również możliwość przenoszenia się pasożytów przez kontakt pośredni. Może to mieć miejsce na przykład przy wspólnym używaniu kasków, czapek czy grzebieni. Wszawica głowowa jest szczególnie powszechna wśród dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym.

Z kolei wszawica łonowa to infekcja przenoszona drogą płciową, która dotyczy głównie dorosłych. Wesz odzieżowa przyczepia swoje jaja, zwane gnidami, do szwów odzieży i żywi się krwią ludzką. W przypadku wszawicy odzieżowej ważny jest aspekt epidemiologiczny, ponieważ ten rodzaj wszy może przenosić inne choroby, takie jak dur plamisty czy riketsjozy. Warto zaznaczyć, że zwierzęta domowe nie są odpowiedzialne za rozprzestrzenianie się wszy. Aby skutecznie zapobiegać wszawicy, istotne jest monitorowanie bliskich kontaktów, szczególnie w grupach dziecięcych oraz zachowanie odpowiednich zasad higieny.

Jakie są objawy wszawicy?

Jednym z głównych objawów wszawicy jest silny świąd skóry, spowodowany ukłuciami wszy. W przypadku wszawicy głowowej zmiany skórne najczęściej pojawiają się w okolicach potylicy i skroni. W tych miejscach mogą wystąpić sączące zmiany skórne, które nierzadko są dodatkowo zakażone bakteriami, co prowadzi do impetiginizacji. Świąd często skłania do drapania, co może prowadzić do powiększenia węzłów chłonnych.

Przy wszawicy odzieżowej, ślina wszy wywołuje podrażnienia, prowadzące do powstawania zmian rumieniowych, pokrzywkowych oraz grudkowych. W wyniku drapania na skórze mogą pojawić się linijne nadżerki, zwane przeczosami, oraz wtórne zakażenia bakteryjne.

W przypadku wszawicy łonowej charakterystycznym objawem są tzw. plamy błękitne – szaroniebieskie przebarwienia skóry, które są efektem ukłucia przez wesz, prowadzącego do niewielkich krwotoków śródskórnych.

Jak często występuje wszawica?

Wszawica to problem, który dotyka wiele osób, szczególnie dzieci w takich miejscach jak żłobki, przedszkola i szkoły, gdzie wszy głowowe rozprzestrzeniają się najczęściej. Wesz głowowa jest najczęstszym pasożytem powodującym tę dolegliwość, a jej obecność może prowadzić do lokalnych ognisk epidemiologicznych. Rzadziej spotyka się wszy łonowe, które również mogą powodować zakażenia. Natomiast wszawica odzieżowa występuje głównie wśród osób z poważnymi zaniedbaniami w zakresie higieny osobistej, takich jak osoby bezdomne.

Jak zapobiegać wszawicy?

Jeśli wszy zostaną wykryte we wczesnym etapie, istnieje możliwość zahamowania rozwoju wszawicy przy użyciu domowych metod. Warto rozpocząć od dokładnego wypłukania włosów octem spirytusowym lub jabłkowym, a następnie starannego wyczesania ich za pomocą specjalnego grzebienia o gęsto rozmieszczonych ząbkach. Aby uniknąć zarażenia innych, zaleca się pozostanie w domu przez kilka dni. Aby mieć pewność, że problem został wyeliminowany, warto powtórzyć ten proces po dwóch tygodniach – to czas, w którym gnidy przekształcają się w dorosłe wszy. W przypadku wszawicy łonowej konieczne jest całkowite usunięcie owłosienia z zainfekowanych obszarów oraz depilacja nóg, połączona z rygorystycznym utrzymaniem higieny osobistej. Gdy mamy do czynienia z wszawicą odzieżową, niezbędna jest częsta wymiana bielizny oraz ręczników – co najmniej dwa razy dziennie. Należy je prać w temperaturze minimum 60 stopni i prasować gorącym żelazkiem. Tekstylia, które nie nadają się do prania, należy spryskać preparatami owadobójczymi i przechowywać w szczelnym worku foliowym przez 10 dni. Pluszowe zabawki dziecięce można albo wyprać, albo umieścić w zamrażarce na 48 godzin.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie wszawicy?

Całkowite wyleczenie wszawicy jest możliwe, jednak w przypadku wszawicy głowowej zdarzają się nawroty choroby. Dlatego zaleca się powtórzenie kuracji leczniczej po około 7-10 dniach, a także objęcie leczeniem osób mających kontakt z chorym.

Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku wszawicy łonowej, która przenosi się przez bezpośredni kontakt i należy do chorób przenoszonych drogą płciową. Aby zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji, dzieci z wszawicą głowową powinny pozostać w domu do czasu całkowitego usunięcia gnid z włosów.

Zakończenie pełnego cyklu leczenia zarówno pacjenta, jak i osób z jego najbliższego otoczenia, jest równoznaczne z wyleczeniem. Po tym czasie nie ma konieczności podejmowania jakichkolwiek szczególnych środków ostrożności.

Profilaktyka wszawicy

Aby zminimalizować ryzyko zakażenia wszawicą, kluczowe jest przestrzeganie zasad higieny oraz wdrażanie działań profilaktycznych, szczególnie wśród osób z grup ryzyka. Najbardziej narażone na wszawicę głowową są dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, dlatego warto regularnie kontrolować ich owłosioną skórę głowy w poszukiwaniu oznak obecności pasożytów, takich jak wszy i gnidy. Szczególnie istotne jest, to gdy wiadomo, że w szkole lub przedszkolu wystąpiły wcześniejsze przypadki tej choroby.

Na rynku dostępnych jest wiele preparatów bez recepty, które można stosować w profilaktyce dla osób mających bliski kontakt z osobami zarażonymi. Aby ograniczyć ryzyko reinfekcji, zaleca się pranie czapek, szalików, bielizny pościelowej oraz ręczników w wysokiej temperaturze przez dwa dni po zakończeniu leczenia. Zgodnie z wytycznymi Centers for Disease Control and Prevention (CDC), wystarczająca do zabicia wszy jest temperatura powyżej 53,5°C przez 5 minut. Dodatkowo wspólnie używane z osobą zakażoną szczotki i grzebienie powinny być namoczone w gorącej wodzie przez 5–10 minut.