Alergia pokarmowa u dzieci – przyczyny i objawy

Rozszerzanie diety niemowlaka może być ciekawą i ekscytującą podróżą po nowych smakach. Zakładając, że u dziecka nie pojawią się niepokojące objawy alergii. Nie jest to bynajmniej sytuacja rzadka czy niespotykana – szacuje się, że alergia pokarmowa dotyczy 6-8% najmłodszych dzieci. Jak dokładnie objawia się ta choroba? Jak ją zdiagnozować? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w poniższym artykule, w którym przedstawiamy najważniejsze informacje o alergii pokarmowej u niemowlaków i starszych dzieci. 

Czym jest alergia pokarmowa?

Alergia pokarmowa jest nieprawidłową reakcją układu odpornościowego na zawarty w spożywanym pokarmie alergen. W praktyce klinicznej wyróżnia się:

• alergię pokarmową IgE-zależną – obecne na komórce tucznej przeciwciała IgE wiążą się z alergenem, prowadząc do jej degranulacji i uwolnienia mediatorów procesu zapalnego;
• alergię pokarmową IgE-niezależną – odpowiadają za nią poszczególne komórki układu odpornościowego, głównie limfocyty;
• alergię pokarmową mieszaną – w jej patomechanizmie współuczestniczą obydwa powyższe typy alergii.

Alergia pokarmowa a nietolerancja i nadwrażliwość – jaka jest różnica?

Alergia, nietolerancja czy może nadwrażliwość? Pojęcia te często stosowane są zamiennie, choć wcale nie opisują tego samego zjawiska. Najszerszym terminem jest nadwrażliwość pokarmowa, czyli niepożądana reakcja organizmu po spożyciu pokarmu tolerowanego przez zdrowe osoby. W obrębie tego zjawiska wyróżnia się nadwrażliwość alergiczną, zwaną powszechnie alergią, a także nadwrażliwość niealergiczną, wśród której wyróżnia się nietolerancję pokarmową.

Nietolerancja pokarmowa występuje znacznie częściej niż alergia pokarmowa. U jej podstaw nie leży jednak patologiczna aktywacja układu odpornościowego, a niedobór białek enzymatycznych czy nadwrażliwość na związki obecne w pożywieniu, takie jak histamina, konserwanty czy toksyny bakteryjne.

Czynniki ryzyka wystąpienia alergii pokarmowej u niemowlaka lub starszego dziecka

Mechanizmy stojące za rozwojem alergii pokarmowej u dzieci nie są jeszcze niestety do końca poznane. Wiadomo jednak, że istnieje szereg czynników, które predysponują do rozwoju tego schorzenia. Wśród nich wymienia się:

• występowanie w najbliższej rodzinie chorób atopowych, w tym alergii, atopowego zapalenia skóry czy astmy oskrzelowej;
• ciężkie atopowe zapalenie skóry w pierwszych miesiącach życia dziecka;
• obecna alergia na inne alergeny, takie jak pyłki roślin czy roztocza;
• obecna astma oskrzelowa;
• okres noworodkowy i niemowlęcy.

Jakie pokarmy najczęściej wywołują alergię pokarmową u dziecka?

Choć każdy pokarm, w tym także mleko modyfikowane dla dzieci, może wywołać alergię pokarmową, istnieją pokarmy, które uczulają wyjątkowo często. Do pokarmów o wysokim potencjale alergizującym zalicza się przede wszystkim:

• mleko krowie,
• jajka,
• orzeszki ziemne, orzechy i nasiona,
• ryby i skorupiaki,
• ziarna soi,
• gluten,
• cytrusy

Rozszerzanie diety niemowlaka a alergia pokarmowa

W pierwszych 12 miesiącach życia podstawą diety niemowlaka jest mleko matki bądź specjalne mleko modyfikowane dla dzieci. Dieta malucha powinna być jednak w pewnym momencie uzupełniona o inne produkty, które zapewnią mu odpowiednią ilość substancji odżywczych.

Jeszcze do niedawna rozszerzanie diety niemowlaka powszechnie wiązane było z rozwojem alergii pokarmowych. Często można było spotkać się z zaleceniami, by produkty o potencjalnych właściwościach alergizujących, takie jak jajka, orzechy czy ryby, wprowadzać możliwie jak najpóźniej, nawet po 2. roku życia dziecka. Badania naukowe nie potwierdzają jednak tego poglądu, a ich wyniki świadczą jasno, że wczesne wprowadzenie ryzykownych produktów do diety niemowlaka nie zwiększa ryzyka pojawienia się u niego alergii pokarmowej.

Objawy alergii pokarmowej u dziecka

Alergia pokarmowa jest chorobą o wielu twarzach. Jej objawy i ich natężenie są bardzo zróżnicowane, przy czym najczęściej dotyczą one trzech układów: skóry, układu pokarmowego oraz układu oddechowego. Symptomy zwykle pojawiają się od kilku do kilkudziesięciu minut po spożyciu uczulającego pokarmu, jednak niekiedy objawy alergii ujawniają się dopiero po upłynięciu kilku godzin, a nawet kilku dni. Taki obraz choroby nierzadko utrudnia szybkie zdiagnozowanie problemu i wskazanie konkretnego alergenu.

Objawy skórne alergii pokarmowej

Gdy u dziecka pojawiają się niespodziewanie zmiany pokrzywkowe czy wysypka, alergia pokarmowa jest zwykle pierwszym, co przychodzi rodzicom na myśl. Nic w tym dziwnego, w końcu typowa, IgE-zależna alergia najczęściej manifestuje się właśnie w obrębie skóry. Zmiany skórne w przebiegu alergii pokarmowej zazwyczaj pojawiają się nagle i utrzymują się od kilku godzin do kilku dni, po czym samoistnie znikają. Oprócz wysypki alergia pokarmowa może objawiać się na skórze dziecka jako:

• atopowe zapalenie skóry;
• obrzęk naczynioruchowy w okolicy ust i powiek;
• uporczywy świąd bądź pieczenie skóry.

Objawy alergii ze strony układu pokarmowego

Układ pokarmowy ma największy kontakt z alergizującym pożywieniem. Nic zatem dziwnego, że objawy alergii pokarmowej dotyczą tego układu wyjątkowo często. Uczulenie na pokarm mogą sugerować symptomy takie jak:

• nudności i wymioty,
• ból brzucha,
• biegunka.

Objawy alergii w obrębie układu pokarmowego zwykle objawiają się niedługo po zjedzeniu pokarmu, choć nie jest to reguła.
U niemowlaków i małych dzieci nierzadko obserwuje się opóźnione postaci alergii pokarmowej, które przybierają formę zapalenia jelit. Schorzenie to przebiega gwałtownie, szybko prowadząc do pogorszenia stanu dziecka.

Objawy alergii ze strony układu oddechowego

Objawy ze strony układu oddechowego rzadko są jedyną manifestacją alergii pokarmowej. Ich pojawienie się najczęściej towarzyszy innym symptomom i jest oznaką dużego natężenia reakcji alergicznej. O uczuleniu świadczy między innymi:

• napadowe kichanie i wyciek rzadkiej wydzieliny z nosa;
• uczucie zatkanego nosa;
• duszność i kaszel;
• świszczący oddech i trudności w oddychaniu.

Alergia pokarmowa a wstrząs anafilaktyczny

W przebiegu alergii pokarmowej u dziecka może rozwinąć się wstrząs anafilaktyczny, czyli poważna reakcja nadwrażliwości, która dotyczy więcej niż jednego układu organizmu. Anafilaksja jest gwałtowna w swoim przebiegu i potencjalnie śmiertelna, dlatego konieczne jest udzielenie choremu natychmiastowej pomocy medycznej.

Rozwój wstrząsu anafilaktycznego może sugerować pojawienie się klasycznych objawów alergii pokarmowej (najczęściej obrzęku naczynioruchowego, pokrzywki, obrzęku krtani i duszności) oraz objawów ogólnoustrojowych, takich jak:

• spadek ciśnienia tętniczego;
• przyspieszenie pracy serca;
• zapadnięcie żył podskórnych;
• ciepła, zaczerwieniona i sucha skóra, która w zaawansowanym wstrząsie staje się zimna, blada i spocona;
• bezwiedne oddanie stolca;
• utrata przytomności.

Badania na alergię pokarmową ‒ co należy wiedzieć o diagnostyce?

W przypadku wystąpienia u dziecka objawów sugerujących alergię pokarmową najlepiej skonsultować się najpierw z pediatrą lub lekarzem rodzinnym. Na podstawie zebranego od rodziców wywiadu oraz badania dziecka specjalista oceni ewentualne tło alergiczne występujących u małego pacjenta symptomów i w razie potrzeby skieruje go do poradni alergologicznej. Tam lekarz specjalizujący się w diagnostyce i leczeniu chorób alergicznych, czyli alergolog, zleci dalsze badania na alergię pokarmową i pomoże ustalić rodzicom źródło problemów.

Punktowe testy skórne z alergenami pokarmowymi

Najczęściej wykonywanymi badaniami na alergię pokarmową są punktowe testy skórne. Zwykle przeprowadzane są z wykorzystaniem alergenów komercyjnych, które są wystandaryzowane i zawierają alergeny pokarmowe o największym potencjale alergizującym.

Badanie polega na naniesieniu niewielkiej kropli preparatu na skórę przedramienia lub pleców dziecka, a następnie wykonaniu niewielkiego nakłucia małym lancetem. O dodatnim wyniku testu świadczy pojawienie się otoczonego rumieniem bąbla pokrzywkowego o określonej wielkości. Warto pamiętać, że sam dodatni wynik tego testu na alergię pokarmową nie świadczy o obecnym uczuleniu. Przy postawieniu diagnozy specjalista bierze pod uwagę nie tylko wynik badania, ale także występujące
u dziecka objawy.

Doustna próba prowokacji pokarmowej

Doustna próba prowokacji pokarmowej uznawana jest za najdokładniejszy test na alergię pokarmową i stanowi złoty standard w diagnostyce tego schorzenia. Badanie to polega na podaniu dziecku w krótkich odstępach czasu niewielkich ilości pokarmu, który podejrzewa się za przyczynę wystąpienia alergii, a następnie obserwacji reakcji dziecka. Doustna próba prowokacji pokarmowej powinna być wykonywana jedynie w warunkach szpitalnych, z uwagi na obecne ryzyko wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego.

Leczenie alergii pokarmowej

Łagodne reakcje alergiczne pojawiające się po przypadkowym spożyciu alergenu mogą być leczone za pomocą środków przeciwhistaminowych. Rozwijający się wstrząs anafilaktyczny wymaga szybkiego udzielenia pomocy medycznej i domięśniowego podania adrenaliny. Rodzice dzieci, u których alergia pokarmowa ma ciężki przebieg, mogą zaopatrzyć się w autostrzykawkę z adrenaliną, którą można samodzielnie podać dziecku w przypadku rozwoju anafilaksji.

Niestety, współczesny rozwój medycyny nie pozwala jeszcze na w pełni skuteczne przyczynowe leczenie alergii pokarmowej. Postępowanie ogranicza się obecnie do eliminacji alergizującego pokarmu z diety dziecka.

Alergia pokarmowa u dziecka, zwłaszcza na liczne pokarmy, jest dużym utrudnieniem w życiu malucha i jego rodziców. Mamy jednak dobrą wiadomość! Badania naukowe wskazują, że ponad 90% dzieci wyrasta z alergii pokarmowej do 5-6 roku życia. Uczulenie na mleko, jajka czy gluten najczęściej mija samoistnie, a dziecko może bezpiecznie kontynuować swoją podróż po nowych smakach.