Przewlekły kaszel- przyczyny, diagnostyka i leczenie

Kaszel suchy lub mokry utrzymujący się ponad 8 tygodni nazywany jest kaszlem przewlekłym. Może być niebezpieczny dla zdrowia i wymaga szerszej diagnostyki. Objawy współistniejące są pomocne w ustaleniu przyczyny długotrwałego kaszlu. Jak leczyć przewlekły kaszel suchy a jak mokry? Kto jest najbardziej narażony? Tego i innych istotnych informacji na temat przewlekłego kaszlu dowiesz się z niniejszego artykułu.

Przewlekły kaszel - co to jest?

Kaszel jest odruchem fizjologicznym na podrażnienie zakończeń nerwowych w błonie śluzowej górnych dróg oddechowych. Polega na gwałtownym wypchnięciu powietrza na zewnątrz klatki piersiowej. Reakcja może być spowodowana nadmiarem śluzu lub ciałem obcym w drogach oddechowych, uszkodzeniem błony śluzowej dróg oddechowych np. w przebiegu infekcji oraz innym podrażnieniem nerwów przewodzących impuls odruchu kaszlowego. Kaszel przewlekły utrzymuje się ponad 8 tygodni, może mieć zarówno charakter suchy jak i mokry. Ma podłoże wieloczynnikowe. Jest objawem, który może świadczyć o schorzeniu niebezpiecznym dla zdrowia, dlatego konieczna jest konsultacja lekarska i wykonanie niezbędnych badań diagnostycznych w celu ustalenia przyczyny kaszlu oraz wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Przewlekły kaszel - rodzaje

Ze względu na czas trwania objawów wyróżnia się trzy rodzaje kaszlu:

• kaszel ostry- trwa nie dłużej niż 3 tygodnie,
• kaszel podostry- trwa od 3 do 8 tygodni, najczęściej spowodowany jest przebytym zakażeniem wirusowym, dlatego nazywany jest także kaszlem po infekcyjnym,
• kaszel przewlekły trwa ponad 8 tygodni, wymaga diagnostyki i wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Ze względu na charakter kaszlu można podzielić go na:

• kaszel suchy- tzw. nieproduktywny, nie dochodzi do odkrztuszania wydzieliny śluzowej dróg oddechowych,
• kaszel mokry- tzw. produktywny, przebiega z ewakuacją wydzieliny śluzowej dróg oddechowych.

Przewlekły kaszel - przyczyny

Przewlekły kaszel u osoby dorosłej może być wywołany czynnikami nie tylko pochodzącymi ze strony układu oddechowego, ale również ze strony układu pokarmowego czy układu krążenia. Należy zwrócić szczególną uwagę na towarzyszące objawy, które mogą wskazywać na przyczynę kaszlu przewlekłego.

Do najczęstszych przyczyn kaszlu przewlekłego u dorosłych należą:

• zespół przewlekłego spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła - kaszel spowodowany jest spływaniem nadmiernej ilości wydzieliny z jamy nosowej do gardła, która podrażnia umiejscowione w tym miejscu receptory kaszlowe, pobudzając odruch kaszlu. Przyczyną problemu mogą być schorzenia laryngologiczne jak przewlekłe zapalenie zatok czy skrzywienie przegrody nosowej oraz współistniejące schorzenia alergiczne, np. alergiczny nieżyt nosa.
• przebyte zakażenia górnych dróg oddechowych - infekcje dróg oddechowych są zazwyczaj przyczyną kaszlu ostrego lub podostrego, natomiast w części przypadków mogą powodować kaszel przewlekły. Przykładem choroby zakaźnej przebiegającej z wielotygodniowym kaszlem jest krztusiec.
• choroby płuc - astma oskrzelowa, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POCHP), rozstrzenie oskrzeli. W przypadku astmy oskrzelowej charakterystyczny jest suchy, uporczywy kaszel, wywołany nadmiernym wydzielaniem śluzu połączony z napadowym skurczem oskrzeli. Choroba ma najczęściej podłoże alergiczne. Kaszel występuje najczęściej w nocy i po intensywnym wysiłku oraz po kontakcie z drażniącymi substancjami. W przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc kaszel ma charakter mokry i przebiega z odkrztuszaniem wydzieliny. Występuje najczęściej u palaczy papierosów. Dolegliwości takie jak duszność i kaszel wraz z odkrztuszaniem wydzieliny pojawiają się najczęściej rano. Przewlekły kaszel wraz z odkrztuszaniem wydzieliny o charakterze ropnym może być objawem rozstrzenia oskrzeli.
• choroba refluksowa przełyku - kaszel wywołany jest przedostawaniem się treści żołądkowej do przełyku i dalej do górnych dróg oddechowych i oskrzeli. Może być także wywołany przez drażnienie dystalnego (końcowego) odcinka przełyku kwaśną treścią żołądkową.
• niewydolność serca - przewlekły kaszel może towarzyszyć chorobom układu krążenia m. in. niewydolności serca. Do głównych objawów zalicza się duszność, kaszel szczególnie w pozycji leżącej. Mają one związek z zaburzeniami pracy serca, którego niewydolność powoduje zastój krwi w obrębie płuc i może powodować przewlekły męczący kaszel.
• substancje drażniące - kaszel stanowi odruch obronny organizmu chroniąc przed wnikaniem szkodliwych substancji. Przykładem jest tzw. kaszel palacza, którego celem jest oczyszczenie dróg oddechowych ze składników dymu tytoniowego. Podobne objawy będą występować u osób narażonych na substancje drażniące, smog czy pył.
• działanie uboczne leków - niepożądane działanie leków na nadciśnienie z grupy inhibitorów enzymu konwertującego (ACEI). Kaszel pojawia się zazwyczaj w ciągu tygodnia od rozpoczęcia leczenia. Występuje częściej u kobiet i chorych na astmę oskrzelową. Ustępuje zazwyczaj po kilku dniach od zaprzestania stosowania leków z tej grupy.
• kaszel o niewyjaśnionej przyczynie - u niektórych chorych, najczęściej u osób młodych, przyczyn przewlekłego kaszlu nie udaje się rozpoznać. Jest to tzw. kaszel idiopatyczny. Wyróżnia się także kaszel psychogenny, którego przyczynę trudno ustalić, może być jednak spowodowany przebytym lub aktualnym silnym stresem.
• kaszel o niewyjaśnionej przyczynie u osób starszych nasuwa podejrzenie nowotworu płuc lub gruźlicy. Szczególnie narażone są osoby palące papierosy, u których kaszel utrzymuje się ponad miesiąc mimo zaprzestania palenia. Charakterystyczne objawy w przypadku nowotworu płuc to przewlekłe zmęczenie, krwioplucie, utrata masy ciała.

Przewlekły kaszel - leczenie

Leczenie przewlekłego kaszlu zależne jest od jego rodzaju i pochodzenia. Przede wszystkim należy skupić się na leczeniu choroby podstawowej, której kaszel jest jedynie jednym z jej objawów. We wszystkich przypadkach długotrwałego kaszlu zalecany jest kontakt z lekarzem w celu ustalenia przyczyny i dobrania odpowiedniego leczenia. Istotne jest prawidłowe przyjmowanie leków i przestrzeganie zaleceń lekarskich.

Podczas terapii przewlekłego kaszlu zalecana jest modyfikacja stylu życia. Zmiana nawyków i unikanie czynników wywołujących kaszel stanowią istotny element terapii przewlekłego kaszlu. U osób palących papierosy leczenie kaszlu będzie wiązało się z zaprzestaniem palenia. Pomocne w tym mogą być leki dostępne bez recepty przeznaczone do stosowania w terapii przeciwnikotynowej.

Oprócz leczenia przyczynowego, które powinien ustalić lekarz, stosuje się leczenie objawowe, związane typowo z rodzajem kaszlu (suchy lub mokry). Podstawą w leczeniu przewlekłego kaszlu suchego są dwie grupy leków. Pierwsza z nich działa na ośrodkowy układ nerwowy, hamując odruch kaszlu, natomiast druga grupa wykazuje działanie obwodowe. W przypadku kaszlu z odkrztuszaniem stosuje się leki mukolityczne, które zmieniają lepkość śluzu oraz leki sekretolityczne zwiększające jego wydzielanie, tym samym powodując rozrzedzenie gęstej wydzieliny i ułatwiając jej ewakuację.

Ponadto w leczeniu kaszlu przewlekłego wykorzystuje się leki, które oprócz swoich głównych wskazań, znajdują dodatkowe zastosowanie w leczeniu przewlekłego kaszlu. Są to dostępne na receptę wziewne glikokortykosteroidy, leki przeciwalergiczne pierwszej generacji oraz leki o działaniu rozszerzającym oskrzela jak bromek ipratropium lub bromek tiotropium.

Jakie badania wykonać przy długotrwałym kaszlu?

Długotrwale utrzymujący się kaszel powinien skłonić do konsultacji z lekarzem i wykonania niezbędnych badań.

Rozpoznanie przyczyn przewlekłego kaszlu obejmuje:

• wywiad i badanie przedmiotowe (osłuchiwanie pacjenta)- lekarz dokonuje wstępnego rozpoznania i zleca kolejne badania, może także zalecić konsultację specjalistyczną w zależności od podejrzewanych przyczyn kaszlu przewlekłego (konsultacja: laryngologiczna, kardiologiczna, gastroenterologiczna, pulmonologiczna, alergologiczna);
• badania laboratoryjne- morfologia krwi, CRP, gazometria, immunoglobuliny, badania bakteriologiczne; badania w kierunku przeciwciał przeciw krztuścowych czy przeciw Mycoplasma, Chlamydia;
• badania diagnostyczne- badanie obrazowe klatki piersiowej (RTG), czasem diagnostykę pogłębia się o bardziej specjalistyczne badania jak np. tomografia komputerowa (TK);
• badanie czynnościowe układu oddechowego- spirometria;
• testy alergologiczne;
• bronchoskopia wraz z pobraniem wydzieliny i wycinków;
• mikrobiologiczne i cytologiczne badanie plwociny;
• badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego;
• EKG, ECHO serca.

Jakie leki na przewlekły kaszel? Co na kaszel u dorosłego? Sprawdź rekomendację farmaceuty

Na rynku aptecznym dostępnych jest wiele leków i suplementów diety przeznaczonych do stosowania w celu łagodzenia objawów każdego rodzaju kaszlu. Dla wielu chorych wybór odpowiedniego preparatu może być przytłaczający, dlatego zazwyczaj w pierwszej kolejności najlepiej udać się do apteki po poradę farmaceutyczną. Zadaniem farmaceuty jest dobór odpowiedniego preparatu dla każdego pacjenta po wcześniejszym zebraniu szczegółowych informacji dotyczących objawów kaszlu.

W leczeniu uporczywego, suchego kaszlu zastosowanie mają:

• fosforan kodeiny,
• dekstrometorfan,
• butamirat,
• lewodropropirozyna.

Najczęściej stosowane substancje w celu rozrzedzenia i ułatwienia odkrztuszenia zalegającej wydzieliny z dróg oddechowych:

• gwajafenazyna,
• ambroksol,
• acetylocysteina,
• bromoheksyna.

Zioła na kaszel suchy i mokry

Zarówno w kaszlu suchym jak i mokrym zastosowanie mają preparaty oparte na związkach roślinnych. Są one dostępne przede wszystkim w formie syropów, płukanek do gardła i pastylek do ssania.

W przypadku kaszlu suchego stosuje się tzw. śluzy roślinne. Związki te posiadają właściwości osłaniające i nawilżające błonę śluzową dróg oddechowych, przez co zmniejszają ryzyko występowania suchego kaszlu wynikającego z podrażnienia górnych dróg oddechowych.

Do surowców śluzowych stosowanych w kaszlu suchym zalicza się:

• korzeń i liść prawoślazu;
• liść podbiału;
• kwiat dziewanny;
• liść babki lancetowatej.

W łagodzeniu objawów kaszlu mokrego wykorzystuje się wyciągi roślinne, które rozrzedzają zalegającą wydzielinę i ułatwiają jej odkrztuszanie. Są to preparaty zawierające saponiny, które zwiększają wydzielanie gruczołów w obrębie oskrzeli upłynniając gęstą i zalegającą wydzielinę.

Do surowców stosowanych przy zwalczaniu kaszlu mokrego należą:

• korzeń lukrecji;
• korzeń pierwiosnka;
• korzeń mydlnicy;
• liść bluszczu.

Do innych sposobów łagodzenia przewlekłego kaszlu należą:

• inhalacje solą fizjologiczną;
• stosowanie nawilżaczy powietrza;
• płukanie nosa i zatok roztworem soli fizjologicznej;
• nawadnianie się- przyjmowanie minimum 2 litry płynów dziennie;
• oklepywanie pleców, ćwiczenia oddechowe- w celu ułatwienia odkrztuszania wydzieliny w przewlekłym kaszlu mokrym;
• stosowanie preparatów nawilżających i powlekających błonę śluzową gardła w formie pastylek do ssania, płukanek, aerozoli, zawierających m.in. kwas hialuronowy, glicerol, witaminy A i E.

Długotrwały kaszel- choroba układu oddechowego?

Przewlekły kaszel najczęściej jest objawem choroby układu oddechowego, natomiast tak jak opisano powyżej mogą go powodować zupełnie inne czynniki. Aby leczenie było skuteczne potrzebna jest prawidłowa diagnoza. Dlatego w przypadku długotrwałego kaszlu konieczna jest konsultacja lekarska. Leczenie na własną rękę lekami o działaniu objawowym może być niewystarczające i niebezpieczne. Tylko zastosowanie leczenia przyczynowego pozwoli wyleczyć chorobę i zapobiec jej dalszemu rozwojowi. Niekiedy wystarczająca jest jedynie modyfikacja stylu życia i nawyków lub zmiana leków tak jak w przypadku leków na nadciśnienie z grupy ACEI, które mogą powodować kaszel przewlekły.

Grupa szczególnie narażona na kaszel przewlekły

Chorzy na astmę oskrzelową należą do grupy szczególnie narażonej na przewlekły kaszel. Napady kaszlu mogą być sprowokowane przez:

• kontakt z alergenem, na który chory jest uczulony,
• czynniki drażniące,
• stres lub silne emocje,
• dym tytoniowy,
• zanieczyszczenia powietrza,
• niektóre leki,
• zakażenia wirusowe górnych dróg oddechowych,
• wysiłek fizyczny.

W prawidłowo leczonej astmie oskrzelowej objawy występują sporadycznie, nie przeszkadzają w życiu codziennym i nie ma zaostrzeń choroby. W przeciwnym wypadku napady kaszlu pojawiają się codziennie, utrudniają życie, a ciężkie zaostrzenia wymagają hospitalizacji. Z tego względu bardzo ważne w terapii astmy oskrzelowej ma systematyczne przyjmowanie leków, stosowanie się do zaleceń lekarskich i unikanie czynników powodujących napady kaszlu.