Jak rozpoznać zawał serca?

Zawał serca jest jednym z najpoważniejszych problemów zdrowotnych w naszym kraju. Każdego roku rozpoznaje się go u około 80 tysięcy Polaków, przy czym u 15 tysięcy osób stan ten doprowadza do zgonu. W leczeniu chorych z zawałem serca najważniejsze znaczenie ma wczesna interwencja medyczna. Zrozumienie tego, jak rozpoznać objawy zawału, może być zatem kluczowe dla szybkiego reagowania i ratowania życia. W poniższym artykule przedstawiamy najważniejsze informacje na temat zawału serca.

Czym jest zawał serca?

Zawał serca to medyczne określenie na martwicę tkanki mięśnia sercowego, występującą na  skutek zaburzeń krążenia w naczyniach wieńcowych i niedokrwienia. Najczęstszą przyczyną jest nagłe zablokowanie tętnicy wieńcowej przez zakrzep krwi, co zwykle jest wynikiem pęknięcia blaszki miażdżycowej. Brak przepływu krwi powoduje niedotlenienie i postępujące uszkodzenie mięśnia sercowego.

Podczas gdy ryzyko zachorowania jest podobne u obu płci, mężczyźni chorują nieco wcześniej ‒ zwykle zawał serca występuje u mężczyzn po 45. roku życia, a kobiet po 55. roku życia. Należy jednak pamiętać, że może on dotknąć osoby w każdym wieku, szczególnie te z określonymi czynnikami ryzyka, takimi jak nadciśnienie, wysoki poziom cholesterolu, palenie tytoniu, cukrzyca czy otyłość.

Klasyfikacja kliniczna zawałów serca

Wiedząc, czym jest zawał, warto również znać jego różne typy. W praktyce klinicznej wyróżnia się wiele rodzajów zawału serca, w zależności od patogenezy tego zjawiska, jego obrazu klinicznego, rokowania czy podejścia terapeutycznego. Jedna z najpopularniejszych klasyfikacji, uznana przez międzynarodowe towarzystwa naukowe, dzieli zawał serca na:

• typ 1 ‒ związany z pęknięciem blaszki miażdżycowej i zablokowaniem światła tętnicy wieńcowej przez skrzeplinę;
• typ 2 ‒ występujący na skutek braku równowagi między podażą tlenu a zapotrzebowaniem mięśnia sercowego na tlen, niezwiązane z pęknięciem blaszki miażdżycowej;
• typ 3 ‒ zawał serca zakończony zgonem, niepotwierdzony za pomocą oznaczenia biomarkera;
• typ 4a ‒ związany z przezskórną interwencją wieńcową (PCI);
• typ 4b ‒ związany z zakrzepicą w stencie;
• typ 4c ‒ związany z restenozą;
• typ 5 ‒ związany z pomostowaniem aortalno-wieńcowym (CABG).

EKG a zawał serca ‒ STEMI czy NSTEMI?

Zawały serca można także podzielić na dwa główne typy w zależności od zmian obserwowanych w badaniu elektrokardiograficznym (EKG). Wyróżnia się zatem zawał:

• STEMI ‒ charakteryzuje się uniesieniem odcinka ST w badaniu EKG. Zawał serca STEMI jest wynikiem całkowitego zablokowania jednej z głównych tętnic wieńcowych, co prowadzi do szybkiego uszkodzenia mięśnia sercowego;
• NSTEMI ‒ nie obserwuje się uniesienia odcinka ST w badaniu EKG. Ten typ zawału wskazuje na częściowe zablokowanie tętnicy wieńcowej lub mniej rozległe uszkodzenie serca.

Co powoduje zawał serca?

Istnieje wiele patomechanizmów odpowiedzialnych za wystąpienie zawału serca. Najczęściej jednak stan ten jest wynikiem zablokowania światła naczyń wieńcowych przez skrzeplinę powstałą na skutek pęknięcia lub owrzodzenia blaszki miażdżycowej. Skrzeplina ta działa jak swoisty „korek”, uniemożliwiając doprowadzenie do tkanki mięśnia sercowego krwi, wraz z tlenem i substancjami odżywczymi.

Miażdżyca tętnic nie jest jednak jedynym stanem, który powoduje zawał serca. Co jeszcze zalicza się do przyczyn? W literaturze naukowej wspomina się o tzw. zawale MINOCA, czyli zawale bez istotnych zmian miażdżycowych w tętnicach wieńcowych. Może on wystąpić na skutek skurczu tętnicy wieńcowej, zapalenia mięśnia sercowego, uszkodzeń śródbłonka naczyniowego czy zespół Takotsubo.

Czynniki ryzyka sprzyjające wystąpieniu zawału serca

Specjaliści, zastanawiając się, co powoduje zawał serca, wyodrębnili konkretne czynniki, które działają niekorzystnie na stan naczyń wieńcowych. Z uwagi na możliwość ich wyeliminowania, podzielono je na czynniki modyfikowalne i niemodyfikowalne.

Do czynników niemodyfikowalnych zalicza się przede wszystkim:

• płeć;
• wiek;
• wywiad rodzinny.

Do czynników modyfikowalnych zalicza się:

• palenie tytoniu;
• zwiększone stężenie cholesterolu lub trójglicerydów w surowicy krwi;
• podwyższone stężenie homocysteiny w surowicy krwi;
• nadwagę lub otyłość;
• cukrzycę;
• nadmierne spożycie alkoholu;
• siedzący tryb życia;
• nadciśnienie tętnicze.

Jak rozpoznać zawał serca?

Rozpoznanie zawału serca może być wyzwaniem, ponieważ jego przebieg kliniczny jest zróżnicowany i nie zawsze prezentuje się typowymi objawami. Zawał serca może manifestować się w różny sposób, w zależności od indywidualnych cech pacjenta, takich jak wiek, płeć, obecność chorób współistniejących oraz czynniki genetyczne.

Chociaż ból w klatce piersiowej jest najbardziej rozpoznawalnym objawem zawału serca, istnieje wiele innych symptomów, które mogą być mylone z mniej poważnymi schorzeniami. Różnorodność objawów sprawia, że szybka i dokładna diagnoza zawału serca ‒ choć kluczowa ‒ bywa jednocześnie skomplikowana. Wiedza na temat objawów, jak i sygnałów ostrzegawczych zawału serca jest niezbędna, by wystarczająco szybko zwrócić się po pomoc medyczną.

Najczęstsze objawy zawału serca

Jak rozpoznać zawał serca w domu? Najbardziej charakterystycznym symptomem jest silny ból w klatce piersiowej. Chorzy zazwyczaj opisują go jako pieczenie, ściskanie bądź gniecenie odczuwane za mostkiem. Ból w przebiegu zawału serca może jednak promieniować, powodując dolegliwości bólowe szyi, żuchwy, lewego barku i ramienia, a nawet nadbrzusza i pleców. Trwa on ponad 20 minut i stopniowo narasta. Warto podkreślić, że ten objaw zawału serca może nie występować u seniorów lub osób chorujących na cukrzycę.

Do pozostałych, dość charakterystycznych objawów zawału serca zalicza się również:

• duszność, niekiedy z towarzyszącym kaszlem;
• uczucie niepokoju i lęku;
• przyspieszone tętno;
• bladość skóry;
• zimne poty.

Nietypowe objawy zawału serca

Nietypowe objawy zawału serca często utrudniają szybką i precyzyjną diagnozę. W przeciwieństwie do klasycznego bólu w klatce piersiowej, symptomy te rzadko stanowią sygnał ostrzegawczy zawału serca. Zalicza się do nich między innymi:

• uczucie osłabienia i zmęczenia;
• zawroty głowy;
• stany przedomdleniowe lub omdlenia;
• uczucie kołatania serca;
• nudności i wymioty.

Nietypowe objawy zawału serca wcale nie są tak rzadkie, jak można by było przypuszczać. Specjaliści alarmują, że mogą one dotyczyć aż 30-40% chorych osób. Szczególnie często te mniej charakterystyczne objawy zawału serca dotyczą kobiet, seniorów, a także osób chorujących na cukrzycę.

Pierwsza pomoc przy zawale serca

Obserwując objawy zawału serca, nie można pozostać obojętnym. Jak powinna wyglądać pierwsza pomoc przy zawale serca? Najważniejszym krokiem jest natychmiastowe wezwanie pomocy medycznej, dzwoniąc na numer alarmowy. Należy podać dokładny adres i opisać objawy sugerujące zawał serca. W międzyczasie, jeżeli osoba jest przytomna, należy ją uspokoić, umieścić w pozycji półsiedzącej i zapewnić dostęp do świeżego powietrza.

Jeśli osoba straciła przytomność i nie reaguje, należy sprawdzić oddech. W przypadku braku oddechu, konieczne jest rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej i kontynuowanie jej do przybycia służb ratunkowych. Szybka reakcja i właściwe udzielenie pierwszej pomocy przy zawale serca mogą znacząco zwiększyć szanse chorego na przeżycie i zmniejszyć ryzyko poważnych uszkodzeń serca.

Podejrzenie zawału serca ‒ diagnostyka

Po dotarciu chorego do szpitala, specjaliści muszą jak najszybciej rozpoznać zawał serca. Jak tego dokonują? Podejrzenie zawału serca można wysunąć już na podstawie samych charakterystycznych objawów. Do potwierdzenia diagnozy konieczne jest jednak wykonanie dodatkowych badań, takich jak:

• EKG ‒ zawał serca można zdiagnozować na podstawie charakterystycznych zmian elektrokardiogramu, a także świeżo wykrytego bloku lewej lub prawej odnogi pęczka Hisa;
• oznaczenie stężenia troponiny sercowej T (cTnT) i troponiny sercowej I (cTnI) w surowicy krwi ‒ są to biomarkery świadczące o martwicy mięśnia sercowego;
• angio-TK tętnic wieńcowych ‒ badanie to pozwala na wykrycie wszelkich zwężeń lub zatorów w tętnicach wieńcowych;
• echokardiografia ‒ badanie pozwala na wykrycie zaburzeń ruchomości ścian serca, powstałych na skutek jego niedokrwienia, a także na ocenę ewentualnych powikłań zawału.

A jak sprawdzić, czy zawał serca był u pacjenta w przeszłości? I na to specjaliści mają swoje sposoby. Cechy przebytego zawału można ocenić zarówno na podstawie badania EKG, jak i badania echokardiograficznego.

Leczenie zawału serca ‒ czym jest złota godzina?

Leczenie zawału serca zawsze odbywa się w warunkach szpitalnych, pod okiem lekarzy specjalistów. Kluczowe w terapii zawału serca jest pojęcie „złotej godziny", która odnosi się do pierwszych 60 minut od momentu wystąpienia pierwszych objawów zawału. Szybka reakcja w tym okresie ma zasadnicze znaczenie dla ograniczenia rozmiaru uszkodzeń mięśnia sercowego i zwiększenia szans na przeżycie pacjenta.

Złota godzina to czas, kiedy leczenie, takie jak przezskórna interwencja wieńcowa (PCI) lub leczenie fibrynolityczne, które rozpuszcza zakrzepy, jest najbardziej skuteczne. Im szybciej zostanie przywrócony prawidłowy przepływ krwi do uszkodzonego obszaru serca, tym mniejsze jest ryzyko trwałego uszkodzenia mięśnia sercowego i poważnych komplikacji.

Profilaktyka chorób układu sercowo-naczyniowego

Wiedząc, co powoduje zawał serca, warto pomyśleć o odpowiedniej profilaktyce. Wiele chorób układu sercowo-naczyniowego wywołanych jest bowiem przez czynniki, które można modyfikować.

W pierwszej kolejności warto zadbać o styl życia. Podstawą jest wdrożenie zdrowej, zbilansowanej diety oraz unormowanie masy ciała. Jednocześnie priorytetem powinno być wdrożenie regularnego, choć dostosowanego do możliwości organizmu wysiłku fizycznego. Należy również pomyśleć o rezygnacji z używek, takich jak papierosy czy alkohol.

W przypadku obecności chorób przewlekłych, takich jak hipercholesterolemia, nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca, należy bezwzględnie przestrzegać zaleceń lekarza. Dobrym pomysłem jest regularna kontrola ciśnienia tętniczego za pomocą dobrej jakości ciśnieniomierza, który można zakupić na przykład w aptece internetowej, w tym także w Aptece Codziennej. 

Sygnały ostrzegawcze zawału serca bardzo często są bagatelizowane, przez co chorzy otrzymują leczenie zdecydowanie za późno. Tymczasem szybka interwencja medyczna jest najważniejszym czynnikiem rokowniczym, zwiększającym szansę na przeżycie i odzyskanie pełnej sprawności. Właśnie dlatego przy podejrzeniu zawału serca należy niezwłocznie wezwać pomoc medyczną, dzwoniąc na numer alarmowy. W przypadku zawału serca każda minuta ma znaczenie!