Kaszel mokry u dzieci i dorosłych – przyczyny, objawy, leczenie i domowe sposoby

Co to jest kaszel? Jak odróżnić kaszel suchy od mokrego?

Kaszel to odruch fizjologiczny i mechanizm obronny organizmu, który ułatwia pozbyć się zanieczyszczeń z dróg oddechowych. Kryterium rozróżnienia rodzaju kaszlu wpływa na odpowiedni dobór leczenia. Czym jest zatem mokry kaszel? Kaszel mokry przebiega wraz z odkrztuszaniem wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych. Kaszel suchy natomiast objawia się między innymi uczuciem suchości w gardle. Znając powyższą zasadę można łatwo odpowiedzieć na pytanie jak odróżnić kaszel suchy od mokrego.

Skąd się bierze kaszel mokry?

W warunkach fizjologicznych niewielka ilość śluzu jest wydzielana do dróg oddechowych, a następnie transportowana w kierunku krtani i połykana. Ostre i przewlekłe choroby układu oddechowego, np. przewlekle zapalenie oskrzeli, mogą powodować nadmierną produkcję śluzu i zmianę jego właściwości co powoduje jego zaleganie w układzie oddechowym. Powyższy proces odpowiada na pytanie skąd bierze się mokry kaszel. Kaszel mokry ma za zadanie wspomóc transport śluzu z dolnych do górnych dróg oddechowych - gardła i jamy ustnej.

Rodzaje kaszlu mokrego - podział ze względu na czas trwania

• kaszel ostry - trwa do 3 tygodni i najczęściej spowodowany przez infekcje dróg oddechowych, w szczególności, jeśli towarzyszą mu inne objawy;
• kaszel podostry - trwa od 3 do 8 tygodni - spowodowany przez nadwrażliwość oskrzeli po przebytej infekcji. Z czasem przechodzi w kaszel suchy;
• kaszel przewlekły - trwa powyżej 8 tygodni - spowodowany przez spływanie śluzowej wydzieliny po tylnej ścianie gardła, występuje szczególnie często w przypadku zapalenia zatok.

Przyczyny mokrego kaszlu

Istnieje wiele przyczyn mokrego kaszlu u osób dorosłych i dzieci. W odpowiedzi na to skąd bierze się mokry kaszel, należy wspomnieć także o utrudnionym odkrztuszaniu zalegającej wydzieliny w drogach oddechowych, co może być objawem wielu schorzeń, między innymi:

• zakażenia wirusowego lub bakteryjnego drzewa oskrzelowego,
• astmy oskrzelowej,
• przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP),
• mukowiscydozy.

Kiedy mokry kaszel staje się niebezpieczny?

W przypadku długotrwałego, porannego mokrego kaszlu u dorosłych i dzieci z towarzyszącą gęstą wydzieliną śluzową należy skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu. Powtarzający się kaszel może wskazywać na choroby drzewa oskrzelowego. Warto zaznaczyć, że jeśli poprzednio towarzyszył kaszel suchy, który następnie zmienił się na kaszel wilgotny i towarzyszą mu inne objawy takie jak gorączka - jest to typowe dla infekcji górnych dróg oddechowych co w tej sytuacji może być bezpośrednią przyczyną mokrego kaszlu.

Warto ustalić, czy odkrztuszana wydzielina ma charakter ropny, co mogłoby wskazywać na zakażenie. W niektórych sytuacjach, kiedy kaszel mokry u dorosłych i dzieci może być niebezpieczny, to kiedy wydzielina zawiera domieszkę krwi, gdyż może to wskazywać na krwawienie pęcherzyków płucnych czy zachorowania na gruźlicę.

Leczenie mokrego kaszlu - leki mukoaktywne

Aby odpowiedzieć na pytanie pacjentów, jakie leki na mokry kaszel można stosować, należy poznać postacie, w jakich te leki mogą występować. Leki na kaszel mokry występują w postaci:

• syropów,
• kapsułek,
• proszków do sporządzenia zawiesiny doustnej,
• płynów do nebulizacji,
• kropli.

Każdy z postaci leku można łatwo zamówić w aptece internetowej. Ze względu na mechanizm działania wyróżniamy kilka grup leków na kaszel mokry. Warto zaznaczyć, że niektóre z leków mukoaktywnych wykazują kilka mechanizmów w tym samym czasie.

Leczenie kaszlu mokrego lekami przeciwkaszlowymi np. syropami na suchy kaszel może doprowadzić do nagromadzenia bakterii w drzewie oskrzelowym poprzez zahamowanie odruchu kaszlowego, co zwiększa szansę niepowodzenia w leczeniu infekcji. W leczeniu kaszlu mokrego ważne jest rozrzedzenie wydzieliny. Można dodatkowo skorzystać też z domowych sposobów na mokry kaszel.

Osoby zmagające się z kaszlem mokrym powinny bezwzględnie zrezygnować z palenia papierosów.

Leki wykrztuśne

Leki wykrztuśne to leki zwiększające efektywność wykrztuszania wydzieliny z dróg oddechowych, dzięki zwiększeniu nawodnienia wydzieliny. Leki te mogą stymulować odruch kaszlowy. Do najczęściej stosowanych leków wykrztuśnych zaliczamy:

• leki wykrztuśne zawierające gwajakol i jego pochodne (gwajafenazyna lub sulfogwajakol)

Gwajafenazyna najczęściej występuje w postaci syropów natomiast sulfogwajakol w postaci tabletek i syropów. Mechanizm działania polega na zwiększeniu objętości wydzieliny i zmniejszeniu lepkości śluzu, substancja wykazuje także działanie bakteriobójcze - stosowane powyżej 6 roku życia. Przeciwskazaniem jest nadwrażliwość na lek, ciąża i karmienie piersią, a także niewydolność wątroby. W dużych dawkach może powodować podrażnienia przewodu pokarmowego, nudności i wymioty.

Leki mukolityczne

Są to leki powodujące zmniejszenie lepkości wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych. Warto zaznaczyć, że ze względu na to, że leki te rozrzedzają wydzielinę i zwiększają jej odkrztuszanie, nie powinny być zażywane przed snem. Leki mukolityczne najchętniej stosowane są w przypadku zakażeń bakteryjnych drzewa oskrzelowego. Jakie więc leki na mokry kaszel można stosować z grupy leków mukolitycznych?

• acetylocysteina, którą należy stosować u osób powyżej 14 roku życia. Acetylocysteina występuje w postaci tabletek musujących, roztworu doustnego czy proszku.
• erdosteina, która zarejestrowana jest dla dzieci powyżej 2 roku życia i może występować w postaci syropów, proszku do sporządzenia roztworu i kapsułek.

Leki mukokinetyczne

Leki mukokinetyczne to leki poprawiające transport śluzowo-rzęskowy, stosowane w leczeniu mokrego kaszlu. Należy ostrożnie podchodzić u grupy pacjentów chorych na astmę oskrzelową, gdyż leki te mogą nasilać kaszel i wywoływać skurcz oskrzeli. Do grupy leków mukokinetycznych zaliczamy:

• ambroksol - substancja zmniejszająca lepkość śluzu i jego przyleganie do dróg oddechowych. Stosowana w leczeniu kaszlu mokrego u dziecka. Preparaty zarejestrowane są już po 1 roku życia.
• bromheksyna ze względu na wielokierunkowe działanie zaliczana jest do leków mukokinetycznych, wykrztuśnych lub mukolitycznych. Bromheksyna stosowana jest w leczeniu kaszlu mokrego u niemowląt, ponieważ preparaty zarejestrowane są już po 1 miesiącu życia. Warto zaznaczyć, że bromheksyna zarejestrowana jest także w postaci leku do inhalacji przepisywanym z zalecenia lekarza - dzięki inhalacji wykazywane jest działanie miejscowe na nabłonek oskrzeli.

Leki mukoregulujące

Są to leki normalizujące wydzielanie śluzu, przywracające prawidłowy jej skład.

• karbocysteina - stosowana w leczeniu kaszlu najmłodszych, gdyż zarejestrowana jest po 2 roku życia.

Preparaty roślinne

Ze względu na obecne w niektórych preparatach saponiny - związki chemiczne pochodzenia roślinnego, które drażnią błonę śluzową żołądka leki, wykazują działanie wykrztuśne. Preparatów nie należy stosować w zbyt dużej ilości, gdyż mogą powodować działanie wymiotne i inne dolegliwości przewodu pokarmowego. Warto zaznaczyć, że leki te powinny być ograniczane przez pacjentów z chorobami układu pokarmowego. W aptece wielokrotnie otrzymujemy zapytanie, jakie leki na mokry kaszel pochodzenia roślinnego są skuteczne?

• wyciąg z liści bluszczu pospolitego - Jest to jeden z najczęściej stosowanych preparatów na kaszel mokry pochodzenia roślinnego, np. syrop z bluszczem pospolitym, który można znaleźć w aptece internetowej.

Preparaty roślinne o innym mechanizmie działania:

• wyciąg z korzenia pelargonii afrykańskiej - wspomaga usuwanie kaszlu, np. syrop z pelargonii,
• miód - w szczególności zalecany w kaszlu dla dzieci po 2. roku życia. Zespół apteki Codziennej zaleca podawanie go w celu złagodzenia kaszlu w ilości 3 łyżeczek na dobę u osób bez nadwrażliwości na ten produkt.
• cebula - właściwości przeciwzapalne i wykrztuśne, zaleca się wykonanie syropu z cebuli i przyjmowanie go w ilości 1 łyżeczki co 3 godziny.
• prawoślaz - działanie wykrztuśne, a także osłaniające i łagodzące podrażnioną śluzówkę dróg oddechowych, np. syrop prawoślazowy

Domowe sposoby na mokry kaszel

• odpowiednie nawodnienie - szczególnie ważne w przypadku wystąpienia mokrego kaszlu u dzieci, ponieważ odruch kaszlowy jest mniej efektywny niż u dorosłych, ponadto odpowiednie nawodnienie odpowiednio rozrzedzi wydzielinę.
• inhalacje solą - można wykonywać z dodatkiem olejków eterycznych np. tymiankowy, eukaliptusowy, sosnowy, które drażniąc nabłonek oskrzeli, powodują działanie wykrztuśne.
• nebulizacje - sól izotoniczna (0.9%) lub hipertoniczna (3%) z dodatkiem kwasu hialuronowego. Warto zaznaczyć, że sól hipertoniczna „ściąga” wodę do światła dróg oddechowych, nawadnia wydzielinę, co zmniejsza lepkość plwociny i ułatwia odkrztuszanie i oczyszczenie dróg oddechowych.
• nawilżanie pomieszczeń - suche powietrze zagęszcza wydzielinę.
• preparaty do nacierania klatki piersiowej - warto oklepywać klatkę piersiową, które należy wykonywać energicznie z dołu do góry pleców, dzięki czemu wydzielina łatwiej oderwie się od nabłonka wyściełającego drogi oddechowe. Po natarciu klatki piersiowej należy wygrzać się pod kołdrą, gdyż ciepło sprzyja zmniejszeniu lepkości śluzu, np. preparat rozgrzewający klatkę piersiową przy przeziębieniu. (zalecany powyżej 5 roku życia)

Kaszel mokry - który preparat wybrać?

Każdy z pacjentów przy wyborze leku powinien kierować się przede wszystkim przeciwskazaniami i wskazaniem wiekowym. Każdy z wymienionych wyżej preparatów jest skuteczny. Warto łączyć leki wykrztuśne z lekami pochodzenia roślinnego. W przypadku objawów mokrego kaszlu można wspomagać leczenie syropem prawoślazowym, który wykaże działanie łagodzące na śluzówkę dróg oddechowych, a także z inhalacjami solą hipertoniczną. Każdy pacjent może odczuwać inną skuteczność wybranego leku ze względu na różnorodną wrażliwość na lek.

Leczenie mokrego kaszlu u dzieci

Bezpieczeństwo przyjmowanych leków przez dzieci jest bardzo ważne. Przed podaniem jakiegokolwiek leku należy upewnić się, czy preparat jest przeznaczony dla dziecka i od którego roku życia można go stosować, chociażby ze względu na zawartość w niektórych preparatach alkoholu.

W przypadku wystąpienia kaszlu mokrego u dziecka należy podać odpowiednio dobrane do wieku leki rozrzedzające wydzielinę dróg oddechowych z grup wymienionych powyżej np. bromheksyna (od 2 roku życia) karbocysteina (powyżej 6 roku życia) czy ambroksol (powyżej 1 roku życia), które zazwyczaj są podstawą leczenia uporczywego kaszlu mokrego. Aby wspomóc leczenie mokrego kaszlu u dziecka, oprócz inhalacji i odpowiedniego nawodnienia, można zastosować syrop z lipy (po 1 roku życia), tymianku, prawoślazu czy porostu islandzkiego. Oprócz tego można wykorzystać domowe sposoby takie jak - własnoręcznie zrobiony syrop z cebuli, który dodatkowo zadziała antybakteryjnie. Ponadto zaleca się oklepywanie pleców dłonią zaokrągloną w tzw. łódkę. Warto zadbać także o drożność nosa poprzez stosowanie sprayów z hipertoniczną wodą morską a w razie potrzeby korzystać ze specjalnych aspiratorów.

Kaszel mokry u dzieci poniżej 2. roku życia i kaszel mokry u niemowlaka

Noworodki, a także niemowlęta, u których wystąpi kaszel mokry, wymagają bezwzględnie konsultacji lekarskiej w celu wykluczenia innych chorób. W celu rozwodnienia wydzieliny w przypadku kaszlu mokrego u dziecka należy choremu zapewnić odpowiednią podaż płynów. Można dodatkowo wykorzystywać nebulizacje z soli fizjologicznej. Jeśli wystąpi gorączka, można podać paracetamol lub ibuprofen w płynie, podany w odpowiedniej ilości dostosowanej do wagi i wieku, a także zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu.

W przypadku innych towarzyszących objawów należy skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu, a zwłaszcza w przypadku:

• problemów z oddychaniem,
• kaszlu u noworodka,
• podejrzenia zakrztuszenia i utrzymującego się mokrego kaszel,
• nawracającego zapalenia płuc,
• kaszlu mokrego utrzymującego się kilka tygodni (powyżej 2 tygodni)

Co stosować na mokry kaszel w ciąży?

Dla kobiet w ciąży i w trakcie karmienia piersią szczególnie polecany jest syrop zawierający w swym składzie wyciąg z malin i witaminy C, a także nebulizacje solą fizjologiczną lub hipertoniczną, inhalacje olejkami eterycznymi oraz siemię lniane. Należy zadbać o odpowiednie nawilżenie powietrza, a także odpowiednie nawodnienie ciężarnej. Objawy mokrego kaszlu należy ponadto skonsultować z lekarzem w celu wykluczenia infekcji.

Co stosować na kaszel mokry na noc i przed snem? Atak kaszlu w godzinach wieczornych

Aby zmniejszyć ryzyko ataku kaszlu ostrego w nocy, należy dbać o odpowiednie nawodnienie pacjenta np. woda, herbaty malinowe, herbata z lipy. Przed snem należy nawilżyć powietrze w pomieszczeniu. Warto zastosować odpowiednie syropy, które odpowiednio nawilżają śluzówkę jak np. syrop prawoślazowy.

W przypadku intensywnego mokrego kaszlu u dorosłych, aby spoko przespać noc, można stosować leki przeciwkaszlowe zawierające w składzie lewodropropizynę (powyżej 2 roku życia) lub dekstrometorfan (powyżej 12 roku życia). Należy podkreślić, że leki te powinny być stosowane tylko na noc w przypadku bardzo intensywnego kaszlu. Nie wolno łączyć leków przeciwkaszlowych z wykrztuśnymi w tym samym czasie. Zastosowanie leku przeciwkaszlowego powoduje uniemożliwienie odkrztuszenia wydzieliny. Zalegająca wydzielina utrudnia oddychanie i zaburza penetrację leków stosowanych w leczeniu infekcji.

Podsumowanie

Warto pamiętać, że kaszel mokry jest często objawem infekcji górnych lub dolnych dróg oddechowych, w szczególności, jeśli towarzyszą mu objawy takie jak złe samopoczucie, katar, niedrożność nosa lub zaczerwienienie gardła. Aby zrozumieć, czym jest mokry kaszel należy wiedzieć, że kaszel ten zwany jest także kaszlem produktywnym i ma na celu pozbycie się zalegającej wydzieliny z dróg oddechowych oraz gardła co zapobiega dalszemu rozwojowi infekcji spowodowanej przez gęstą wydzielinę (flegmę).