Kaszel suchy u dzieci i dorosłych - jak szybko go wyleczyć?

Kaszel suchy zarówno u dzieci, jak i dorosłych należy do częstych dolegliwości. Występuje bez odkrztuszania wydzieliny, a jego przebieg może być na tyle uporczywy, że utrudnia funkcjonowanie w ciągu dnia i zaburza spokojny sen. Zastanawiasz się, co jest przyczyną kaszlu suchego i jak go skutecznie leczyć? Chcesz poznać najlepsze domowe sposoby na suchy kaszel? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w niniejszym artykule.

Czym jest kaszel? - mechanizm powstawania

Kaszel jest odruchem obronnym organizmu, którego celem jest udrożnienie dróg oddechowych z nadmiaru wydzieliny, pyłów lub ciała obcego, np. w momencie zadławienia. Istotą odruchu kaszlowego jest głęboki wdech, po którym następuje gwałtowne wypchnięcie powietrza na zewnątrz. Bodźcem do uruchomienia odruchu kaszlowego jest drażnienie zlokalizowanych w drogach oddechowych i płucach receptorów (mechanoreceptory, chemoreceptory). Odruch kaszlu może być wywoływany także przez bodźce poza płucami, wzbudzane przez drażnienie przełyku, ściany gardła lub przewodu słuchowego za pośrednictwem nerwu błędnego.

Ze względu na czas trwania dzielimy go na:

• kaszel ostry - najczęściej jest objawem związanym z trwającą infekcją dróg oddechowych, zazwyczaj pochodzenia wirusowego. Określa się go jako objaw alarmowy niekiedy ciężkich, zagrażających życiu oraz wymagających interwencji lekarskich chorób, jak zatorowość płucna, obrzęk płuc czy zadławienie ciałem obcym;
• kaszel podostry - ma najczęściej tło poinfekcyjne;
• kaszel przewlekły ma najbardziej różnorodne pochodzenie, mogą go powodować różne schorzenia np. astma oskrzelowa.

Każdy rodzaj kaszlu w zależności od jego czasu trwania może posiadać charakter suchy (nieproduktywny, bez odkrztuszania plwociny) lub mokry (produktywny, z odkrztuszaniem plwociny).

Objawy suchego kaszlu

Kaszel suchy przebiega bez odkrztuszania zalegającej wydzieliny śluzowej z dróg oddechowych. Może mieć charakter duszący i uporczywy, co wiąże się z pojawieniem dodatkowych dolegliwości takich jak podrażnienie błony śluzowej gardła czy krtani, objawiające się poprzez ból gardła, chrypkę, pieczenie oraz drapanie w gardle.

Skąd bierze się suchy kaszel? - najczęstsze przyczyny suchego kaszlu u dzieci i dorosłych

Jedną z najczęstszych przyczyn suchego kaszlu u dzieci i dorosłych jest tak zwany zespół kaszlowy górnych dróg oddechowych. Jest związany z przewlekłym drażnieniem receptorów znajdujących się w nosie, zatokach przynosowych i gardle. Spływająca po tylnej ścianie gardła wydzielina z jamy nosowej podrażnia zlokalizowane tam receptory, wywołując odruch kaszlu.

Schorzenie może być wywołane przez:

• inhalację środowiskowych zanieczyszczeń np. smog,
• schorzenia alergiczne,
• infekcję dróg oddechowych np. podczas przeziębienia.

Kolejną przyczyną uporczywego suchego kaszlu jest astma oskrzelowa, która jest związana z przewlekłym stanem zapalnym dróg oddechowych. Choroba występuje tak samo często u dzieci jak i dorosłych. Objawia się nie tylko kaszlem (choć w przypadku dzieci może to być jedyny objaw), ale również świstami oddechowymi, dusznościami i uczuciem ucisku w klatce piersiowej. W astmie oskrzelowej suchy kaszel bardzo często występuje w nocy, a w ciągu dnia mogą powodować go nagłe zmiany temperatury, wysiłek fizyczny, ekspozycja na silne zapachy oraz dym.

Zarówno u dzieci jak i dorosłych częstą przyczyną występowania suchego kaszlu może być choroba refluksowa przełyku (GERD), która objawia się zarzucaniem treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Cofająca się treść z żołądka drażni receptory dróg oddechowych, powodując suchy kaszel. Chorym na refluks towarzyszą także inne objawy jak odbijanie, zgaga czy trudności w połykaniu pokarmów.

Inne przyczyny suchego kaszlu

• nadwrażliwość poinfekcyjna - suchy kaszel po infekcji, wynika z uszkodzenia nabłonka w drogach oddechowych, co powoduje przejściową nadreaktywność oskrzeli;
• działanie niepożądane leków - leki z grupy IKA (inhibitory konwertazy angiotensyny) stosowane w nadciśnieniu tętniczym np. kaptopryl, enalapryl. Prowadzą do zahamowania rozkładu bradykininy, która przyczynia się do powstania suchego kaszlu;
• obecność ciała obcego w drogach oddechowych - wymaga pilnej interwencji szczególnie w przypadku dzieci, które mogą nie poradzić sobie same z odkrztuszaniem ciała obcego (np. kawałek pokarmu czy fragment zabawki);
• stres, silne emocje - kaszel psychogenny, który dotyczy najczęściej osób młodych.

W przypadku występowania długotrwałego suchego kaszlu u dziecka czy u dorosłego należy zwrócić szczególną uwagę na objawy towarzyszące, które mogą wskazywać na dolegliwość, w której kaszel jest jedynie objawem. W takiej sytuacji konieczna jest konsultacja z lekarzem w celu diagnostyki i wdrożenia leczenia przyczynowego, gdyż leczenie objawowe suchego kaszlu będzie niewystarczające.

Kiedy rodzic powinien zgłosić się do lekarza z dzieckiem, które ma objawy suchego kaszlu?

Do niepokojących objawów zalicza się takie przypadki jak:

• kaszel suchy występujący u noworodka i małego dziecka,
• suchy kaszel, któremu towarzyszą objawy infekcji, szczególnie wysoka gorączka,
• suchy kaszel pojawiający się nagle np. podczas zabawy, sugerujący, że dziecko mogło się czymś zadławić np. fragmentem zabawki,
• napady suchego kaszlu nad ranem i w trakcie wysiłku, co może sugerować astmę oskrzelową (szczególnie jeśli w rodzinie ktoś choruje na astmę), 
• długotrwały suchy kaszel, który nie ustępuje lub się nasila.

Jak leczyć suchy kaszel?

Objawowe leczenie suchego kaszlu u dorosłych polega głównie na zastosowaniu leków o działaniu przeciwkaszlowym i łagodzącym - podrażnienia gardła, suchość jamy ustnej czy chrypkę.

O działaniu ośrodkowym (polegającym na hamowaniu ośrodka kaszlu w mózgu) - opioidowe (kodeina) i nieopioidowe (butamirat, dekstrometorfan):

• Butamirat - posiada właściwości przeciwkaszlowe, przeciwcholinergiczne oraz rozszerzające oskrzela, dzięki czemu ułatwia oddychanie. Stosowany w objawowym leczeniu kaszlu różnego pochodzenia. Nie wywołuje uzależnienia ani przyzwyczajenia. Może być bezpiecznie stosowany u dzieci od 2. miesiąca życia. Występuje w postaci syropów i kropli doustnych.
• Dekstrometorfan - wykazuje działanie przeciwkaszlowe. Jest zalecany w leczeniu objawowym suchego kaszlu, któremu nie towarzyszy zaleganie wydzieliny w drogach oddechowych. Może wywoływać objawy uzależnienia, gdyż bromowodorek dekstrometorfanu jest pochodną morfiny. Występuje w formie tabletek do połykania i syropów. Dopuszczony jest do stosowania od 6 roku życia.
• Kodeina - pochodna morfiny, wykazuje działanie przeciwkaszlowe i przeciwbólowe. Ma potencjał uzależniający i może powodować działania niepożądane (nudności, zaparcia, senność). Stosowanie kodeiny jest obecnie zalecane chorym, u których inne leki nie przyniosły oczekiwanego efektu. Kodeina przeznaczona jest do stosowania u dorosłych i dzieci powyżej 12 roku życia. Występuje w preparatach złożonych w postaci syropu i tabletek do połykania. Ma także zastosowanie w preparatach przeciwbólowych w połączeniu np. z paracetamolem.

O działaniu obwodowym (polegającym na łagodzeniu podrażnień w drogach oddechowych):

• Lewodropropizyna - posiada działanie przeciwkaszlowe i rozkurczające oskrzela. Jest skuteczna w hamowaniu kaszlu o różnej etiologii. Nie wywołuje działań niepożądanych takich jak w przypadku leków o pochodzeniu opioidowym. Zalecana do stosowania od 2 roku życia. Występuje w postaci syropów i tabletek do połykania.

Istnieją również leki, które oprócz swoich głównych wskazań, znajdują także zastosowanie w leczeniu suchego kaszlu.

Do tej grupy leków zalicza się:

• glikokortykosteroidy (GSK),               
• leki o działaniu cholinolitycznym, czyli rozkurczającym mięśnie gładkie oskrzeli (bromek ipratropium, bromek tiotropium),                      
• leki o działaniu antyhistaminowym.

W celu łagodzenia objawów uporczywego suchego kaszlu zalecane jest również stosowanie preparatów zawierających substancje o działaniu nawilżającym i powlekającym błonę śluzową gardła, jak:

• wyciągi roślinne: prawoślaz, porost islandzki, babka lancetowata, podbiał;
• kwas hialuronowy;
• oleje roślinne np. oliwa z oliwek;
• witaminy A i E.

Są to preparaty występujące w postaci syropów, tabletek do ssania lub aerozoli do gardła.

Leczenie suchego kaszlu u dziecka

W terapii kaszlu suchego u dzieci najczęściej stosuje się leki przeciwkaszlowe zawierające lewodropropizynę czy butamirat. Wskazane są także inhalacje i stosowanie środków nawilżających błonę śluzową gardła. Suchy kaszel u dzieci najczęściej towarzyszy infekcjom dróg oddechowych, w których bardzo często kaszel suchy przekształca się w kaszel mokry i ma charakter zmienny. W ciągu dnia dziecko wykrztusza zalegającą wydzielinę, a w nocy kaszle bez odkrztuszania wydzieliny.

Dlatego ważna jest obserwacja objawów, które występują u dziecka, aby móc podać odpowiedni lek. W przypadku suchego kaszlu można zastosować leki przeciwkaszlowe, szczególnie na noc, aby męczący kaszel nie wybudzał dziecka ze snu. Natomiast w ciągu dnia jeśli kaszel przekształcił się w mokry, należy podawać leki wykrztuśne, ułatwiające pozbycie się zalegającej wydzieliny.

Domowe sposoby na suchy kaszel

Leczenie suchego kaszlu u dzieci i dorosłych można wspomagać domowymi sposobami, takimi jak:

• korzystanie z nawilżacza powietrza- może być to specjalne urządzenie nawilżające powietrze w pomieszczeniu lub wystarczy rozwiesić mokry ręcznik na kaloryferze- pomoże to w zmniejszeniu ilości napadów kaszlu w nocy;           
• picie większej ilości płynów niż zwykle, szczególnie ciepłych;
• wykonywanie inhalacji z samej soli fizjologicznej lub z dodatkiem ektoiny czy kwasu hialuronowego;
• dbanie o drożność nosa, aby ograniczyć spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, powodującej napad kaszlu (częste wydmuchiwanie nosa, stosowanie wody morskiej, irygacja nosa i zatok);              
• stosowanie miodu (u dzieci od 1 roku życia) przed snem, co zmniejsza napady suchego kaszlu w nocy;
• picie naparów roślinnych, siemienia lnianego, które działają nawilżająco i łagodzą objawy suchego kaszlu.

Podsumowanie

Kaszel jest odruchem obronnym organizmu, dlatego nie można go całkowicie wyeliminować, ponieważ byłoby to niebezpieczne dla zdrowia, a nawet życia. Kluczowym elementem jest ustalenie przyczyny kaszlu. Pozwala to na zastosowanie odpowiedniego leczenia i/lub wyeliminowania czynnika wywołującego odruch kaszlu. Istnieje wiele sposobów na złagodzenie objawów suchego kaszlu. Zarówno u dzieci jak i u dorosłych możemy zastosować leki jak i skorzystać z domowych sposobów, które korzystnie wpływają na funkcjonowanie dróg oddechowych i skutecznie zmniejszają napady suchego kaszlu.