Antyoksydanty

O ile doskonale zdajemy sobie sprawę z ważnej roli witamin i minerałów, tak często zapominamy o antyoksydantach. Tymczasem są to związki odżywcze, które wywierają ogromny wpływ na zdrowie człowieka. Ich prawidłowa podaż warunkuje nie tylko dobre samopoczucie, ale stanowi również profilaktykę wielu chorób przewlekłych. Pisząc o tak ważnych składnikach odżywczych, jakimi są antyoksydanty, nie sposób jednak nie wspomnieć o wolnych rodnikach i stresie oksydacyjnym.

Czym są wolne rodniki i stres oksydacyjny?

Wolne rodniki to silnie reaktywne atomy lub cząsteczki, najczęściej tlenu bądź azotu, zawierające niesparowane elektrony. Cecha ta sprawia, że są one bardzo niestabilne i skłonne do wchodzenia w reakcje z innymi cząsteczkami w organizmie. Wolne rodniki powstają naturalnie w wyniku procesów metabolicznych, a ich niewielka ilość jest wykorzystywana między innymi w obrębie układu odpornościowego. Duże ilości wolnych rodników, zdecydowanie przekraczające fizjologiczne zapotrzebowanie, są generowane przez czynniki zewnętrzne, takie jak promieniowanie UV, zanieczyszczenia środowiska czy stres.

Nasz organizm posiada na szczęście naturalne mechanizmy walki z wolnymi rodnikami, a pierwszą linią obrony są właśnie antyoksydanty. Balans pomiędzy procesami wytwarzania wolnych rodników a mechanizmami ich neutralizacji nazywany jest równowagą oksydoredukcyjną. Niestety, bywają sytuacje, w których produkcja wolnych rodników jest zbyt duża, by były one na bieżąco neutralizowane. Nadmiar tych cząsteczek reaguje z napotkanymi na swojej drodze białkami, lipidami, a nawet łańcuchami DNA, siejąc spustoszenie we wszystkich tkankach organizmu. Ta sytuacja to nic innego jak stres oksydacyjny, który leży u podstaw wielu chorób przewlekłych.

Stres oksydacyjny a choroby przewlekłe

Długotrwały stres oksydacyjny jest uznawany za istotny czynnik przyczyniający się do pogorszenia stanu zdrowia i rozwoju wielu chorób. Nadmiar wolnych rodników może prowadzić do uszkodzeń komórek, białek oraz kwasów nukleinowych, co z kolei sprzyja procesom chorobowym. Badania naukowe wskazują na udział stresu oksydacyjnego w rozwoju:

• chorób układu krążenia, takich jak miażdżyca, nadciśnienie tętnicze czy choroba niedokrwienna serca;
• schorzeń neurodegeneracyjnych, w tym choroby Alzheimera czy choroby Parkinsona;
• cukrzycy typu 2;
• chorób nowotworowych.

Antyoksydanty w walce ze stresem oksydacyjnym

Antyoksydanty, nazywane również przeciwutleniaczami, stanowią pierwszą linię obrony organizmu w walce ze stresem oksydacyjnym. Związki te posiadają zdolność neutralizacji wolnych rodników, najczęściej poprzez oddawanie im brakującego elektronu. Niektóre antyoksydanty mogą również działać poprzez:

• regenerację cząsteczek innych antyoksydantów;
• chelatację jonów metali, które generują powstawanie wolnych rodników;
• zabezpieczanie błon komórkowych przed wolnymi rodnikami.

Pod względem chemicznym są to związki należące do różnorodnych grup. Nic zatem dziwnego, że istnieje wiele podziałów antyoksydantów. Uwzględniając ich rozpuszczalność, można wyróżnić antyoksydanty rozpuszczalne w wodzie (witamina C czy glutation) lub rozpuszczalne w tłuszczach (witamina E czy witamina A). Z kolei biorąc pod uwagę aktywność enzymatyczną, wyróżnia się antyoksydanty enzymatyczne (enzymy takie jak peroksydaza glutationowa czy katalazy) i nieenzymatyczne (koenzym Q₁₀ czy witamina C). Inny podział uwzględnia też pochodzenie antyoksydantów i dzieli ja na naturalne oraz syntetyczne.

Najlepsze antyoksydanty dla zdrowia człowieka

Gdy już wiadomo, co to antyoksydanty, warto poświęcić chwilę, by wspomnieć też o konkretnych związkach. Jest to bowiem bardzo zróżnicowana grupa, w skład której wchodzą polifenole, peptydy, a nawet witaminy i minerały. Do antyoksydantów o najlepszym i najsilniejszym działaniu zalicza się przede wszystkim:

• witaminę C;
• witaminę E;
• witaminę A;
• selen;
• cynk;
• mangan;
• koenzym Q₁₀;
• glutation;
• kwas alfa-liponowy;
• resweratrol;
• likopen.

Wszystkie wymienione antyoksydanty składają się na skomplikowany system obronny organizmu, którego optymalne działanie jest nieocenione walce ze stresem oksydacyjnym. Obecność odpowiedniej ilości antyoksydantów jest kluczowa dla utrzymania równowagi oksydoredukcyjnej oraz zdrowia organizmu.

Antyoksydanty w diecie ‒ naturalne źródła przeciwutleniaczy

Choć organizm człowieka posiada możliwość biosyntezy niektórych antyoksydantów, głównym źródłem tych związków w dalszym ciągu pozostaje pożywienie. Zróżnicowana, dobrze zbilansowana dieta powinna pokrywać zapotrzebowanie nie tylko na witaminy i minerały, ale również najważniejsze antyoksydanty. Jaka żywność charakteryzuje się najwyższym stężeniem antyoksydantów? W diecie warto uwzględnić przede wszystkim:

• świeże warzywa i owoce;
• suszone owoce;
• orzechy i nasiona;
• kakao i ciemna czekolada;
• przyprawy;
• herbaty;
• oleje roślinne.

Komu zagraża niedobór antyoksydantów?

Zaburzenie równowagi oksydoredukcyjnej i stres oksydacyjny to zjawiska, które wynikają z nadprodukcji wolnych rodników lub niedostatecznej podaży antyoksydantów w diecie. Do grupy narażonych na rozwój niedoboru tych składników odżywczych zalicza się przede wszystkim:

• osoby w podeszłym wieku;
• osoby sięgające po używki, zwłaszcza papierosy i alkohol;
• osoby narażone na zanieczyszczenia środowiska;
• osoby prowadzące ubogą, niedoborową dietę;
• osoby żyjące w przewlekłym stresie;
• osoby narażone na promieniowanie UV.

Stres oksydacyjny wprawdzie nie powoduje swoistych objawów, lecz nie jest obojętny dla naszego samopoczucia. Zbyt duża ilość wolnych rodników może przyczynić się do wystąpienia niecharakterystycznych dolegliwości, takich jak zmęczenie, osłabienie, bóle mięśni czy bóle głowy.

Antyoksydanty w tabletkach - dodatkowa suplementacja

Współczesny styl życia, zanieczyszczenie środowiska, stres czy niezdrowa dieta to czynniki, które mogą prowadzić do nadmiernego stresu oksydacyjnego w organizmie. W takich sytuacjach suplementacja antyoksydantami może być skutecznym sposobem na wzmocnienie naturalnej obrony organizmu przed uszkodzeniami spowodowanymi przez wolne rodniki. Choć podstawą dbania o zdrowie powinna być zrównoważona dieta, bogata w witaminy, minerały i antyoksydanty, dodatkowa suplementacja w wielu przypadkach może okazać się niezastąpiona.

Przyjmowanie antyoksydantów w tabletkach może być stosowane w celu wzmocnienia obrony antyoksydacyjnej organizmu. Warto jednak pamiętać, że w przypadku suplementacji składników odżywczych nie sprawdza się zasada: im więcej, tym lepiej. Dawka przeciwutleniaczy powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb organizmu. Właściwa suplementacja, zwłaszcza w połączeniu ze zdrowym stylem życia, może przyczynić się do poprawy ogólnego stanu zdrowia oraz spowolnienia procesów starzenia się.

Kiedy rozważyć dodatkową suplementację antyoksydantami?

Decyzja o przyjmowaniu antyoksydantów w tabletkach powinna być podejmowana w sposób świadomy i dobrze przemyślany. Istnieją pewne sytuacje i okoliczności, w których wdrożenie dodatkowej suplementacji może być uzasadnione. Nad wprowadzeniem suplementacji antyoksydantami warto zastanowić się w przypadku:

• zwiększonego ryzyka stresu oksydacyjnego ‒ osoby narażone na zwiększone ryzyko stresu oksydacyjnego mogą potrzebować dodatkowego wsparcia antyoksydacyjnego;
• małej zawartości antyoksydantów w diecie ‒ osoby, które nie spożywają wystarczającej ilości owoców, warzyw, orzechów i nasion, mogą potrzebować dodatkowej suplementacji;
• osób w podeszłym wieku ‒ wraz z wiekiem naturalne mechanizmy obronne organizmu mogą osłabiać się, co zwiększa podatność na stres oksydacyjny;
• okresu rekonwalescencji lub choroby ‒ w okresie intensywnej odbudowy i regeneracji, na przykład po chorobie lub operacji, organizm może potrzebować dodatkowego wsparcia;
• intensywnej aktywności fizycznej ‒ wysiłek fizyczny może prowadzić do zwiększonej produkcji wolnych rodników w organizmie;
• chorób przewlekłych ‒ przebieg niektórych schorzeń, zwłaszcza o charakterze zapalnym, może wiązać się ze zwiększoną produkcją wolnych rodników.

Suplementacja antyoksydantami - bezpieczeństwo

Czy przyjmowanie antyoksydantów na co dzień jest bezpieczne? Specjaliści uspokajają ‒ preparaty zawierające antyoksydanty są bezpieczne i dobrze tolerowane. Większość dostępnych w sprzedaży ‒ także w Aptece Codzienna ‒ suplementów zawiera naturalnie występujące antyoksydanty, w tym witaminy i minerały o właściwościach przeciwutleniających. Ważne jest jednak, by przestrzegać zaleconego dawkowania, ponieważ nadmiar antyoksydantów także może prowadzić do zaburzeń równowagi antyoksydacyjnej i przyczyniać się do pogorszenia stanu zdrowia.

Przed wdrożeniem suplementacji antyoksydantami warto skonsultować tę decyzję z lekarzem. Specjalista pomoże nie tylko dobrać optymalną dawkę preparatu, ale także upewni się, że wybrane suplementy nie wchodzą w niepożądane interakcje z przyjmowanymi lekarstwami.