Żelazo

Żelazo

Żelazo to pierwiastek zaliczany do mikroelementów warunkujących prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka. Nie ulega wątpliwości, że to jeden z najważniejszych minerałów dla zdrowia. Żelazo kojarzone jest głównie z udziałem w transporcie cząsteczek tlenu, gdyż jest ważnym składnikiem czerwonego barwnika krwi ‒ hemoglobiny. Warto jednak zaznaczyć, że jest to tylko jedna z funkcji tego pierwiastka. Żelazo uczestniczy bowiem w budowie setek białek i enzymów, przez co jego prawidłowe stężenie jest niezbędne do utrzymania równowagi organizmu.

Wpływ żelaza na zdrowie człowieka

Dlaczego żelazo jest ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka? Do najważniejszych funkcji żelaza zalicza się:

• magazynowanie i transportowanie tlenu ‒ żelazo jest ważnym składnikiem hemoglobiny i mioglobiny, które są niezbędne w transporcie cząsteczek tlenu pomiędzy tkankami;
• transport elektronów i udział w przemianach energetycznych ‒ jako element cytochromów, żelazo jest niezbędne w produkcji energii w mitochondriach i metabolizmie wielu ważnych biologicznie cząsteczek;
• działanie antyoksydacyjne ‒ zawierające w cząsteczce żelazo katalazy i peroksydazy to enzymy neutralizujące wolne rodniki tlenowe;
• udział w replikacji i naprawie łańcucha DNA ‒ zależna od żelaza reduktaza rybonukleotydowa to enzym katalizujący syntezę DNA, a także ewentualną naprawdę uszkodzonego materiału genetycznego.

Dzienne zapotrzebowanie człowieka na żelazo

Wpływ żelaza na zdrowie jest tak duży, że organizm człowieka posiada własne mechanizmy regulujące stężenie tego pierwiastka w surowicy krwi. Jakiekolwiek nieprawidłowości w podaży żelaza, prowadzące do jego niedoboru czy też nadmiaru, wiążą się nie tylko z pogorszeniem samopoczucia, ale również zaburzeniem funkcjonowania całego organizmu.

Dzienne zapotrzebowanie na żelazo zależy przede wszystkim od wieku, płci, a także stanu fizjologicznego. Najnowsze wytyczne dla populacji Polski, określające niezbędną dobową dawkę żelaza, prezentują się następująco:

• niemowlęta pomiędzy 6. a 12. miesiącem życia ‒ 11 mg/dobę;
• dzieci pomiędzy 1. a 3. rokiem życia ‒ 7 mg/dobę;
• dzieci pomiędzy 4. a 9. rokiem życia ‒ 10 mg/dobę;
• chłopcy pomiędzy 10. a 12. rokiem życia ‒ 10 mg/dobę;
• dziewczęta pomiędzy 10. a 12. rokiem życia ‒ 10 mg/dobę, od momentu wystąpienia pierwszej miesiączki ‒ 15 mg/dobę;
• chłopcy pomiędzy 13. a 18 rokiem życia ‒ 12 mg/dobę;
• dziewczęta pomiędzy 13. a 18. rokiem życia ‒ 15 mg/dobę;
• mężczyźni powyżej 19. roku życia ‒ 10 mg/dobę;
• kobiety pomiędzy 19. a 50 rokiem życia ‒ 18 mg/dobę;
• kobiety po ukończeniu 50. roku życia ‒ 10 mg/dobę;
• kobiety w ciąży ‒ 27 mg/dobę;
• kobiety w trakcie laktacji ‒ 10 mg/dobę.

Niedobór żelaza - czynniki ryzyka

Niedobór żelaza jest niestety dość częstym problemem wśród Polaków. Szacuje się, że niedokrwistość z niedoboru żelaza dotyczy ponad 25% Polek w wieku reprodukcyjnym oraz około 26% dzieci w wieku przedszkolnym. Co jednak powoduje, że deficyt tego ważnego dla zdrowia minerału jest tak powszechny? Wśród czynników ryzyka niedoboru żelaza wymienia się między innymi:

• przewlekłą utratę krwi, najczęściej na skutek krwawień w obrębie przewodu pokarmowego lub obfitych krwawień miesięcznych;
• stany zwiększonego zapotrzebowania na żelazo, takie jak okres dojrzewania, ciąża oraz laktacja;
• choroby przewodu pokarmowego związane z zespołem złego wchłaniania, takie jak celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna;
• stan po resekcji żołądka lub jelita cienkiego;
• niedożywienie lub wyniszczenie;
• źle zbilansowana dieta wegetariańska lub wegańska;
• dieta bogata w fosforany, szczawiany czy fityniany;
• nocna napadowa hemoglobinuria.

Niedobór żelaza - objawy

Niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości, nazywanej potocznie anemią. Jest to schorzenie, w którego przebiegu obniża się stężenie hemoglobiny we krwi, przez co transport tlenu wraz z krwią do tkanek ulega pogorszeniu. Do objawów niedokrwistości z niedoboru żelaza zalicza się między innymi:

• osłabienie i łatwą męczliwość;
• pogorszenie tolerancji wysiłku;
• pogorszenie koncentracji i uwagi;
• bladość skóry i błon śluzowych;
• bóle i zawroty głowy;
• uczucie duszności;
• przyspieszoną pracę serca.

Co ciekawe, objawem niedoboru żelaza może być też pica, czyli chęć spożywania substancji niejadalnych, takich jak kreda, ziemia czy krochmal.

Nadmiar żelaza jest szkodliwy dla zdrowia

Warto mieć na uwadze, że w przypadku witamin i minerałów nigdy nie sprawdza się zasada: im więcej, tym lepiej. Nie inaczej jest z żelazem. Organizm nie wykazuje naturalnych mechanizmów radzenia sobie z nadmiarem tego pierwiastka ‒ nie można go wypocić, ani też wydalić z moczem czy kałem. Przeładowanie żelazem, wywołane nadmierną podażą tego minerału lub niektórymi chorobami, może powodować poważne konsekwencje zdrowotne.

Przewlekły nadmiar żelaza w organizmie może prowadzić do:

• rozwoju przewlekłego zapalenia lub marskości wątroby;
• rozwoju raka wątroby;
• uszkodzenia trzustki;
• uszkodzenia mięśnia sercowego;
• szaro-brązowego zabarwienia skóry.

Gdzie znaleźć żelazo?

Żelazo to minerał, który można znaleźć zarówno w produktach spożywczych pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Warto jednak pamiętać, że może ono występować w różnych formach. W produktach odzwierzęcych, takich jak mięso i podroby, ryby czy jaja, żelazo występuje na II stopniu utlenienia, dzięki czemu jest lepiej przyswajalne. W przypadku roślinnych źródeł żelaza, takich jak pestki czy nasiona, pierwiastek ten znajduje się na III stopniu utlenienia, przez co wchłania się o wiele gorzej.

Do produktów spożywczych zawierających w swym składzie żelazo zalicza się:

• wątróbkę: wołową, wieprzową czy też drobiową;
• mięso;
• ryby, zwłaszcza sardynki i makrele
• pestki dyni;
• soczewicę;
• orzechy nerkowca;
• sezam;
• kakao;
• żółtko jaja kurzego;
• siemię lniane;
• otręby pszenne.

Co wpływa na wchłanianie żelaza?

Osoby zmagające się z niedoborem żelaza i niedokrwistością powinny zadbać nie tylko o odpowiednią podaż żelaza, ale także witaminy C. Witamina ta jest bowiem jednym z najważniejszych czynników wspomagających wchłanianie żelaza. Warto zatem dodać do swojej diety produkty spożywcze bogate w witaminę C, takie jak papryka, czarne porzeczki czy natka pietruszki.

Niestety, istnieją też związki chemiczne, które hamują wchłanianie żelaza w jelicie. Zalicza się do nich między innymi polifenole (obecne w kawie i herbacie), kwas fitynowy (obecny w zbożach, roślinach strączkowych i nasionach) czy wapń (obecny głównie w mleku i jego przetworach).

Co warto wiedzieć o suplementacji żelaza?

Specjaliści nie zalecają profilaktycznej suplementacji żelaza każdemu. Jest ona jednak konieczna u osób, u których rozpoznano niedobór żelaza lub anemię i powinna być prowadzona pod kontrolą badań laboratoryjnych. Stosując preparaty żelaza w tabletkach, przyjmuje się następujące dawki:

• leczniczo dzieciom pomiędzy 1. a 12. rokiem życia ‒ 50-100 mg/dzień;
• profilaktycznie dzieciom pomiędzy 1. a 12. rokiem życia ‒ 25-50 mg/dzień;
• leczniczo dorosłym i dzieciom po 12. roku życia ‒ 100-300 mg/dzień;
• profilaktycznie dorosłym i dzieciom po 12. roku życia ‒ 50-100 mg/dzień.

Przed rozpoczęciem suplementacji minerałami w tabletkach, zwłaszcza żelazem, należy zasięgnąć porady lekarza prowadzącego. Warto pamiętać, że preparaty witamin i minerałów nie zastąpią dobrze zbilansowanej, zróżnicowanej diety.