Elektrolity

Elektrolity to wodny roztwór jonów o dodatnim lub ujemnym ładunku elektrycznym. Są one niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Podczas upałów, wzmożonego wysiłku fizycznego czy przy zatruciu pokarmowym dochodzi do ich niedoborów, co może skutkować odwodnieniem. W celu ich uzupełnienia przyjmuje się elektrolity do picia.

Czym są elektrolity?

Elektrolity są rozpuszczonymi w wodzie jonami obdarzonymi ładunkiem elektrycznym. Może on być dodatni (kationy) lub ujemny (aniony). Do pierwszej grupy zalicza się potas, magnez, wapń oraz sód, do drugiej - aniony chlorkowe. Elektrolity występują w organizmie w postaci soli i są połączone z innymi substancjami, takimi jak chlorek sodu, chlorek potasu, wodorowęglan wapnia lub sodu, siarczki czy cytryniany.

Elektrolity pozwalają utrzymać homeostazę w organizmie człowieka. Odpowiadają one za przewodzenie impulsów nerwowych, kurczliwość mięśni, prawidłową pracę mózgu i mięśnia sercowego oraz regulację przepływu wody między komórkami.

Kiedy dochodzi do utraty elektrolitów?

Do utraty elektrolitów dochodzi najczęściej w momencie, w którym organizm traci dużo wody. Z taką sytuacją mamy do czynienia zarówno podczas wymiotów, biegunki czy gorączki, jak i w czasie upałów, intensywnych treningów, przyjmowania niektórych leków czy głodówek. Do niedoboru elektrolitów prowadzić może również przewlekły stres.

Rodzaje odwodnienia

Mianem odwodnienia określa się zmniejszenie objętości płynu w organizmie. Wyróżnia się 3 jego rodzaje. Pierwszym z nich jest izotoniczne. Do czynienia mamy wówczas ze spadkiem poziomu płynów w przestrzeni zewnątrzkomórkowej, przy jednoczesnym zachowaniu ich ilości w części wewnątrzkomórkowej. Przy odwodnieniu izotonicznym, utracie ulega zarówno woda, jak i elektrolity. Przyczyną tego mogą być intensywne wymioty, biegunka, niedrożność jelit oraz krwotok. Odwodnienie tego typu objawia się spadkiem ciśnienia tętniczego, suchością skóry, osłabieniem, apatią i spowolnieniem reakcji na bodźce zewnętrzne. W skrajnych przypadkach dojść może również do uszkodzenia funkcji nerek lub śpiączki.

Drugi rodzaj odwodnienia to hipertoniczne. Wynika oko z niewystarczającej podaży wody, jej utraty (bez elektrolitów) lub utraty płynów hipotonicznych. Pozostałe elektrolity przyczyniają się do wzrostu ciśnienia osmotycznego płynu zewnątrzkomórkowego. Na skutek tego, dochodzi do przesuwania się wody z przestrzeni śródkomórkowej do zewnątrzkomórkowej. Odwodnienie hipertoniczne występuje najczęściej u osób, które spożywają niewystarczające ilości wody (niemowlęta, seniorzy, pacjenci z zaburzeniami ośrodka pragnienia oraz nieprzytomni, po przebytych urazach), a także podczas utraty hipotonicznego płynu (dochodzi do niej w przebiegu wodnistej biegunki, gorączki oraz moczówki prostej) i wody przez płuca u pacjentów hiperwentylowanych. Objawia się ono suchością skóry, uczuciem pragnienia, problemami z koncentracją, niepokojem, splątaniem, zwiększeniem gęstości moczu oraz gorączką pochodzenia mózgowego.

Jeżeli chodzi natomiast o odwodnienie hipotoniczne, dochodzi do niego najczęściej na skutek utraty płynów izotonicznych. Obserwuje się wówczas obniżenie ciśnienia osmotycznego w przestrzeni zewnątrzkomórkowej i przesunięcie płynów do wewnątrzkomórkowej. Na skutek tego, występuje zwiększone zatrzymanie wolnej wody oraz hipotonia płynów na zewnątrz komórki. Do głównych objawów odwodnienia hipotonicznego zalicza się tachykardię, zawroty głowy, hipotonię ortostatyczną, nudności, wymioty, bóle głowy, skurcze mięśni, gorączkę oraz zaburzenia świadomości.

Objawy niedoboru i nadmiary elektrolitów

Niedobór elektrolitów objawia się zmęczeniem, sennością, osłabieniem, obniżonym samopoczuciem, drżeniem mięśni, bólami i zawrotami głowy, zaburzeniami rytmu serca oraz obrzękami kończyn dolnych.

Z ich nadmiarem mamy do czynienia znacznie rzadziej. Występuje on wówczas, gdy w ustroju znajdują się zbyt duże stężenia potasu. Objawia się to apatią, uczuciem splątania, osłabieniem mięśni szkieletowych i drgawkami.

Badanie poziomu elektrolitów

Chcąc sprawdzić, czy złe samopoczucie wynika z niedoboru elektrolitów, należy przeprowadzić badanie ich stężenia, jakim jest jonogram. By je wykonać, niezbędne będzie pobranie próbek krwi. Badanie przeprowadza się rano, na czczo, po upływie około 12 godzin od ostatniego posiłku. Prawidłowe stężenie elektrolitów przedstawia się następująco: magnez - 0,65-1,2mmol/l, wapń - 2,25-2,75 mmol/l, potas - 3,5-5,5 mmol/l, sód - 135-145mmol/l. Wyniki jonogramu pozwalają dobrać odpowiedni skład preparatów nawadniających.

Jak uzupełnić niedobór elektrolitów?

Najprostszym sposobem na dostarczenie elektrolitów do naszego organizmu jest picie około 2 litrów wody mineralnej średnio- lub wysokozmineralizowanej dziennie. Znaleźć można je również w produktach spożywczych takich jak sok pomidorowy i banany (stanowią one bogate źródło potasu), gorzka czekolada i kakao (zawierają dużą ilość magnezu), sery, mleko i jogurty (są bogate w wapń) oraz sól kuchenna (jest cennym źródłem jonów sodowych i chlorkowych).

Poziom elektrolitów w organizmie można uzupełnić także pijąc domowej roboty napoje izotoniczne. Przepis na nie jest bardzo prosty. Wystarczy zmieszać ze sobą 1 litr wody mineralnej, sok z 1 cytryny, 1/4 łyżeczki soli jodowanej oraz 3 łyżki miodu. Smak napoju można dowolnie modyfikować, dodając do niego ulubione składniki, takie jak mięta czy imbir.

Inne rozwiązanie to sięgnięcie po dostępne w aptekach elektrolity. Mogą mieć one postać musujących tabletek lub saszetek wypełnionych proszkiem, które rozpuszcza się w wodzie czy tabletek do połykania. Elektrolity różnią się od siebie także składem. Zawierać mogą one:

• magnez - pierwiastek ten znajduje zastosowanie w sytuacjach stresowych, przy bolesnych skurczach mięśni oraz zaburzeniach rytmu serca.
• potas - sprawdza się on przy podwyższonym ciśnieniu krwi, nieprawidłowej pracy serca oraz zwiększonym ryzyku udaru mózgu.
• sód - zawierające go elektrolity to idealne rozwiązanie dla osób zestresowanych i sportowców.
• wapń - pozwala on uporać się z problemami ze słabymi kośćmi lub nieprawidłowym ciśnieniem krwi.
• fosforan - zalecany pacjentom borykającym się z dolegliwościami ze strony układu moczowego.
• chlorek - wspiera odpowiedni poziom płynów ustrojowych.

Elektrolity z apteki należy rozpuszczać w wodzie źródlanej, przestrzegając ilości płynu podanej przez producenta na ulotce.

Czym kierować się przy wyborze elektolitów?

Jak wybrać dobre elektrolity? W aptece warto poprosić o preparat będący lekiem. Najlepiej, aby na jego opakowaniu znajdowała się następująca informacja: „Stosowanie i dawkowanie płynu nawadniającego zostało opracowane w oparciu o zalecenia ESPGHAN, WHO/UNICEF” i aby jego producentem był instytut biotechnologiczny. Na rynku dostępne są różne rodzaje elektrolitów. Te dla dorosłych są najczęściej wzbogacone o witaminy. Najlepiej sprawdzają się po dużym wysiłku fizycznym lub nadmiernym spożyciu alkoholu oraz w trakcie upałów. Elektrolity dla dzieci przeważnie mają owocowy smak, co ułatwia spożywanie ich przez maluchy. Do czynienia możemy mieć także z produktami dla cukrzyków pozbawionymi glukozy. Elektrolity dla seniorów charakteryzują się natomiast obniżoną zawartością sodu.

Do utraty elektrolitów dochodzi przeważnie na skutek nadmiernej utraty płynów z organizmu lub intensywnego pocenia się. Może być to spowodowane wysiłkiem fizycznym, biegunką czy wymiotami. Aby ustrzec się przed odwodnieniem, najlepiej sięgnąć po gotowe elektrolity z apteki.