Mangan

Mangan

W powszechnej świadomości mangan nie jest zwykle uznawany za jeden z najważniejszych minerałów dla zdrowia człowieka. Jest to jednak błędny pogląd, ponieważ metal ten pełni w organizmie kilka ważnych funkcji, a jego obecność jest konieczna do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania człowieka. Wpływ manganu na zdrowie nie jest jednak w pełni poznany. Naukowcy nadal nie są do końca pewni, jakie efekty zdrowotne wynikają z niedoboru manganu i co może wskazywać na toksyczne działanie tego pierwiastka.

Wpływ manganu na zdrowie człowieka

W ludzkim ciele mangan występuje jako składnik większych cząsteczek. Stanowi bardzo znikomy procent naszej masy ciała ‒ szacuje się, że w ludzkim organizmie znajduje się zaledwie 10-20 mg tego pierwiastka, z czego 25% do 40% znajduje się w kościach.

Jednak dlaczego mangan jest ważny? Wśród ról tego pierwiastka w naszym organizmie wymienia się:

• budowanie enzymów, biorących udział w najważniejszych procesach życiowych;
• aktywację enzymów;
• działanie antyoksydacyjne w mitochondriach każdej komórki;
• prawidłowy rozwój kości i chrząstek;
• gojenie ran, poprzez udział w produkcji kolagenu.

Zapotrzebowanie na mangan

Uznane towarzystwa naukowe z całego świata właściwie nie ustaliły rekomendowanego dziennego spożycia manganu. Opublikowane wytyczne mówią jedynie o szacunkowej podaży tego pierwiastka w diecie. Różnią się one w zależności od regionu świata. Na podstawie badań naukowych, Europejski Urząd Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) szacuje spożycie manganu na poziomie:

• niemowlęta do 1. roku życia ‒ 2,4-24 μg/dzień;
• dzieci pomiędzy 3. a 14. rokiem życia ‒ 1,5-3,5 mg/dzień;
• nastolatki pomiędzy 14. a 18. rokiem życia ‒ 2-6 mg/dzień;
• dorośli powyżej 19. roku życia: 2-6 mg/dzień.

Przedstawione wartości różnią się w zależności od kraju, płci oraz nawyków żywieniowych. Podsumowując: brak negatywnych efektów lub pozytywne efekty były obserwowane przy podaży manganu powyżej 2,5 mg/d u osób dorosłych. EFSA sugeruje spożycie tego pierwiastka na poziomie 3 mg/d dla osób dorosłych, w tym kobiet w ciąży i karmiących piersią.

Normy stężeń manganu w surowicy

Badanie stężenia manganu w surowicy krwi nie należy do badań wykonywanych rutynowo, w przeciwieństwie do oznaczania stężeń niektórych witamin i minerałów. Wykonuje się je w celach naukowych lub w diagnostyce chorób zawodowych. Jako badanie toksykologiczne, oznaczenie poziomu manganu we krwi wykonuje się u osób pracujących w przemyśle metalicznym, wydobywczym rud manganu, u spawaczy oraz u osób wytapiających stal manganową. Narażeni na zatrucie manganem mogą być również rolnicy, którzy mają kontakt z nawozami i pestycydami, zawierającymi ten pierwiastek. Badanie zleca zazwyczaj lekarz medycyny pracy, a na jego wyniki trzeba poczekać kilka dni.

Komu grozi niedobór manganu?

Mimo że mangan jest właściwie śladowym pierwiastkiem w naszym organizmie, już od pierwszych godzin życia jesteśmy w niego zaopatrywani, ponieważ występuje w mleku matki. Nasze ciało posiada mechanizmy, które pomagają się bronić zarówno przed niedoborem, jak i nadmiarem minerału. Wchłanianie manganu jest regulowane w jelicie cienkim oraz na poziomie komórkowym ‒ metal ten będzie aktywnie transportowany do komórki jedynie, jeśli będzie potrzebny. Na niedobór manganu mogą być narażone osoby, które przez dłuższy czas są odżywiane pozajelitowo.

Objawy niedoboru manganu

Medycyna właściwie nie wyróżnia zespołu objawów, który byłby charakterystyczny dla niedoboru manganu. Jednak u zwierząt można zaobserwować niekorzystne skutki zbyt małej podaży tego pierwiastka. Różnią się, w zależności od gatunku, jednak najczęściej jest to upośledzony wzrost i rozwój, zaburzona funkcja układu rozrodczego, anomalie budowy układu kostnego. U zwierząt obserwuje się też przestrojenie metabolizmu, przejawiające się zaburzeniami gospodarki węglowodanowej i lipidowej.

U ludzi prowadzone są badania naukowe, które mają na celu sprawdzić, czy niedobór manganu nie predysponuje do częstszego występowania niektórych chorób. Do tej pory zauważono, że obniżone stężenie manganu często towarzyszy osteoporozie, cukrzycy typu 2, a także sprzyja częstszemu występowaniu napadów u osób chorujących na padaczkę. Oczywiście, nie można wprost założyć, że te schorzenia są spowodowane niewystarczającym spożyciem manganu.

Czym grodzi nadmiar manganu? Zatrucie manganem

Zatrucie manganem to choroba zawodowa, która może dotykać wymienionych wyżej grup zawodowych. Metal dostaje się do organizmu głównie przez pyły i dymy. Wdychany mangan jest transportowany bezpośrednio do mózgu, omijając wątrobę, która nieco łagodzi jego działanie, gdy pierwiastek dostaje się do organizmu drogą przewodu pokarmowego. Wśród objawów nadmiaru manganu wymienia się głównie objawy neuropsychiatryczne, które przypominają zespół Parkinsona. Są to między innymi:

• drżenia kończyn;
• trudności w chodzeniu;
• porażenie mięśni twarzy;
• wzmożona drażliwość;
• agresja;
• halucynacje.

Wdychany pył, zawierający mangan, będzie osadzał się ponadto w płucach, wywołując kaszel, zapalenie oskrzeli i zakłócając prawidłową wymianę gazową.

Gdzie znaleźć mangan?

Prawidłowo zbilansowana dieta powinna w pełni pokryć zapotrzebowanie na mangan. Dużo tego pierwiastka zawierają głównie:

• produkty pełnoziarniste;
• orzechy, szczególnie orzechy laskowe i orzechy pistacjowe;
• zielone warzywach, takich jak szpinak, jarmuż czy natka pietruszki;
• owocach, takich jak ananas czy morela.

Bogatym źródłem manganu będą poza tym herbaty, jednak zawarta w nich teina będzie ograniczała wchłanianie manganu w przewodzie pokarmowym. Mangan można również uzupełnić, pijąc wysokozmineralizowane wody źródlane. Zarówno w mleku matki, jak i w mleku modyfikowanym, jest wystarczająco manganu, aby pokryć zapotrzebowanie małych dzieci.

Co wpływa na przyswajalność manganu z pożywienia?

Wchłanianie manganu z przewodu pokarmowego będzie wzmożone, gdy w organizmie wystąpi niedobór innych mikroelementów, przede wszystkim żelaza i wapnia. Natomiast wyższe stężenia tych pierwiastków będą hamować wchłanianie manganu. Negatywnie na biodostępność minerałów, nie tylko manganu, będzie wpływać kwas fitynowy, którego bogatym źródłem są produkty zbożowe, nasiona i orzechy, czyli produkty.

Jak i dlaczego suplementować mangan?

Medycyna nie opisuje zespołu objawów charakterystycznego dla niedoboru pierwiastka.  Na co mangan może zatem pomóc? Badania naukowe donoszą, że stosowanie suplementów z chondroityną, glukozaminą i askorbinianem manganu pozytywnie wpływa na zdrowie kości i stawów, ograniczając objawy towarzyszące chorobie zwyrodnieniowej stawów. Jednak nie możemy być zupełnie pewni tych efektów, ponieważ nie sprawdzano skuteczności suplementów o podobnym składzie, jednak pozbawionych askorbinianu manganu.

Suplementy z manganem

Suplementację manganu u osób chorujących przewlekle warto skonsultować z lekarzem. Mangan w tabletkach występuje w postaci suplementów diety i może zawierać następujące związki tego pierwiastka:

• glukonian manganu;
• siarczan manganu;
• askorbinian manganu;
• aminokwasowe mieszanki z manganem.