Jod

Jod

Jod to pierwiastek chemiczny z grupy fluorowców, który zaliczany jest do mikroelementów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Pomimo że dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek jest relatywnie niskie, jest on jednym z najważniejszych minerałów dla zdrowia człowieka. Wpływa on bowiem na funkcjonowanie układu endokrynnego, a dokładniej gruczołu tarczowego.

Wpływ jodu na zdrowie człowieka

W przeciwieństwie do innych witamin i minerałów jod pełni w organizmie człowieka relatywnie niewiele funkcji. Dlaczego więc jod jest ważny dla zdrowia? Jest on niezbędnym elementem w syntezie dwóch hormonów tarczycy: trójjodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4). Nic zatem dziwnego, że około 75% całej puli dostępnego w organizmie jodu znajduje się właśnie w tkance gruczołu tarczycy.

Hormony tarczycy, a zwłaszcza trójjodotyronina, oddziałują na cały organizm. Uczestniczą one nie tylko w regulacji metabolizmu, ale również warunkują prawidłowy wzrost i rozwój organizmu, rozkład białek, tłuszczów i węglowodanów czy funkcjonowanie układu nerwowego. Niedobór jodu, za którym idzie zbyt małe stężenie hormonów tarczycy, odciska więc ogromne piętno na zdrowiu człowieka.

Dzienne zapotrzebowanie człowieka na jod

Dzienne zapotrzebowanie na jod zależy przede wszystkim od wieku i stanu fizjologicznego. Rekomendacje Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) odnośnie zalecanego dziennego spożycia jodu są następujące dla:

• dzieci 0-5 lat ‒ 90 µg/dobę;
• dzieci 6-12 lat ‒ 120 µg/dobę;
• dzieci powyżej 12 roku życia i dorosłych ‒ 150 µg/dobę;
• kobiet w ciąży i matek karmiących ‒ 250 µg/dobę.

Niedobór jodu w polskim społeczeństwie

Większość naszego kraju leży na terenach ubogich w jod. Nic zatem dziwnego, że niedobory tego pierwiastka w polskim społeczeństwie przez długi czas były dość powszechne. W związku z tym w latach 30. i 80. ubiegłego wieku podejmowano próby wprowadzenia programu jodowania soli kuchennej. Udało się to dopiero w 1997 roku. Program obligatoryjnego jodowania soli kuchennej trwa do dziś i odniósł ogromny sukces w postaci zmniejszenia zachorowalności na wole tarczycy.

Specjaliści alarmują, że nie jest to jednak rozwiązanie idealne. Z uwagi na negatywny wpływ na zdrowie układu sercowo-naczyniowego spożycie soli w diecie Polaków często jest ograniczane, przez co zawartość jodu w diecie bywa zbyt mała.

Konsekwencje niedoboru jodu

Niedobór jodu niesie za sobą poważne komplikacje zdrowotne na każdym etapie rozwoju człowieka. Deficyty tego pierwiastka są szczególnie groźne w trakcie życia płodowego i we wczesnym dzieciństwie. W trakcie okresu płodowego niedobór jodu może prowadzić do:

• obumarcia płodu;
• poronienia;
• zwiększonej umieralności okołoporodowej;
• niedorozwoju umysłowego;
• głuchoty;
• spastycznego porażenia kończyn.

Ważny jest także wpływ jodu na rozwój dzieci i młodzieży. Jego niedobór wiąże się nie tylko z rozwojem wola, czyli powiększenia tarczycy, ale także z poważnymi i często nieodwracalnymi zaburzeniami rozwoju psychofizycznego.

U dorosłych niedobór jodu może wiązać się z:

• rozwojem wola nietoksycznego;
• niedoczynnością tarczycy;
• opóźnieniem umysłowym;
• zmniejszeniem płodności.

Nadmiar jodu w organizmie

Czy nadmiar jodu ma wpływ na zdrowie człowieka? Niestety tak. Przewlekłe przyjmowanie zbyt dużych dawek jodu może zaburzać funkcjonowanie gruczołu tarczowego. Duża ilość jodu w organizmie może być przyczyną nadczynności tarczycy oraz ‒ paradoksalnie ‒ jej niedoczynności. Badania naukowe wskazują również, że zbyt wysokie spożycie jodu może indukować reakcję autoimmunologiczną i być przyczyną autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, nazywanej inaczej chorobą Hashimoto.

Ostre zatrucie jodem

Przypadki ostrego zatrucia jodem są relatywnie rzadkie, gdyż dochodzi do niego dopiero w momencie przyjęcia kilku gramów tego pierwiastka. Objawy towarzyszące przedawkowaniu jody obejmują:

• pieczenie jamy ustnej i gardła;
• bóle brzucha;
• gorączkę;
• wymioty i biegunkę.

W skrajnych przypadkach ostre zatrucie jodem może doprowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym zapaści krążeniowo-oddechowej i śpiączki.

Gdzie naleźć jod?

Jod to pierwiastek, który nie jest magazynowany w organizmie człowieka. Należy go zatem dostarczyć wraz z pożywieniem. Jod można znaleźć w takich produktach spożywczych jak:

• ryby morskie, zwłaszcza dorsz i mintaj;
• owoce morza, takie jak kalmary, krewetki czy kraby;
• mleko i jego przetwory;
• jajkach;
• warzywa, takie jak brokuły, szpinak czy groch;
• orzechach: laskowych, arachidowych lub włoskich.

Alternatywą dla jodowanej soli kuchennej i pokarmów bogatych w jod mogą być wody mineralne z wysoką zawartością tego pierwiastka. Ich spożycie jest dobrą i polecaną przez specjalistów metodą na pokrycie dziennego zapotrzebowania na ten ważny dla zdrowia minerał.

Goitrogeny - substancje hamujące wchłanianie jodu z pożywienia

W temacie źródeł jodu nie sposób nie wspomnieć o goitrogenach, nazywanych również substancjami wolotwórczymi. Są to związki chemiczne o właściwościach antyodżywczych, które naturalnie znajdują się w niektórych produktach spożywczych. Goitrogeny zmniejszają biodostępność jodu, a także wchłanianie tego pierwiastka przez tkankę tarczycy, co może być przyczyną zaburzeń jej funkcjonowania. Do produktów spożywczych o dużej zawartości goitrogenów zalicza się przede wszystkim warzywa kapustne, takie jak:

• kapustę;
• kalafior;
• brokuł;
• brukselkę;
• jarmuż;
• szpinak;
• kalarepa

Nie oznacza to, że osoby zmagające się z niedoborami jodu lub niedoczynnością tarczycy powinny całkowicie wykluczyć te produkty spożywcze ze swej diety. Warzywa zawierające goitrogeny warto jednak poddać obróbce termicznej, najlepiej gotowaniu, gdyż powoduje to ulotnienie się części substancji antyodżywczych wraz z parą wodną.

Suplementacja jodu - komu jest polecana?

Suplementacja jodu zalecana jest przede wszystkim kobietom ciężarnym oraz matkom karmiącym piersią. To właśnie w tych grupach najczęściej spotyka się niedobór tego pierwiastka z uwagi na zwiększone zapotrzebowanie. Według wytycznych Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników zaleca suplementację jodu w dawce 150-200 µg/dzień wszystkim kobietom w ciąży i w okresie laktacji, które nie zmagają się ze schorzeniami tarczycy. U kobiet z chorobami tarczycy należy wcześniej wykonać oznaczenie stężenia hormonów tarczycy, hormony tyreotropowego (TSH) oraz przeciwciał przeciwtarczycowych i w razie potrzeby zmodyfikować dzienną dawkę przyjmowanego jodu.

Jod w tabletkach - co warto wiedzieć o suplementach z jodem?

Pokrycie zapotrzebowania na wszystkie witaminy i minerały wraz z dietą wcale nie jest takie proste. Wybór minerałów w tabletkach stanowi dobre rozwiązanie dla osób, które mają zwiększone zapotrzebowanie na składniki mineralne, a także wszystkich tych, których dieta z różnych przyczyn nie może być prawidłowo zbilansowana.

W celu suplementacji jodu kobiet w ciąży i matek karmiących specjaliści polecają tabletki z jodem w formie leku na receptę. Z kolei osoby pragnące wzbogacić swoją dietę o jod mogą sięgnąć po jeden z wielu dostępnych na rynku suplementów z jodem.