Wapń

Wapń

Wpływ wapnia na zdrowe kości i zęby jest dość powszechnie znany. Rzeczywiście, pierwiastek ten stanowi aż 1,5% masy ciała człowieka i jest głównym materiałem budulcowym kości i zębów. Warto jednak wiedzieć, że na tym nie kończą się właściwości tego najważniejszego dla zdrowia minerału. Bierze on udział w wielu kluczowych procesach biologicznych, warunkując prawidłowe funkcjonowanie wszystkich układów ciała człowieka.

Wpływ wapnia na zdrowie człowieka

99% wapnia obecnego w organizmie człowieka znajduje się w kościach i zębach, gdzie jest składnikiem kryształów hydroksyapatytu odpowiedzialnego za wytrzymałość mechaniczną kośćca. Pozostały 1% wapnia zlokalizowany jest w tkankach i płynach ustrojowych, gdzie uczestniczy między innymi w:

• przewodzeniu impulsów elektrycznych w układzie nerwowym;
• regulacji napięcia ścian naczyń krwionośnych;
• sekrecji i działaniu hormonów, takich jak insulina, glukagon, wazopresyna czy epinefryna;
• procesie skurczu włókien mięśniowych.

Wpływ wapnia na zdrowie człowieka jest tak duży, że organizm posiada własne mechanizmy regulowania stężenia tego minerału we krwi. Głównymi regulatorami gospodarki wapniowej są metabolity witaminy D, parathormon oraz kalcytonina.

Zapotrzebowanie na wapń

Jak powszechnie wiadomo, wapń jest składnikiem budulcowym kości i zębów, dlatego powinien być w diecie już od najmłodszych lat. Dzienne zapotrzebowanie na wapń zależy od wieku i przedstawia się następująco:

• niemowlęta poniżej 6. miesiąca życia ‒ 200 mg/dzień;
• niemowlęta pomiędzy 7. a 12. miesiącem życia ‒ 260 mg/dzień;
• dzieci pomiędzy 1. a 3. rokiem życia ‒ 700 mg/dzień;
• dzieci pomiędzy 4. a 9. rokiem życia ‒ 1000 mg/dzień;
• dzieci i nastolatki pomiędzy 10. a 18. rokiem życia ‒ 1300 mg/dzień;
• dorośli pomiędzy 19. a 50. rokiem życia ‒ 1000 mg/dzień;
• dorośli powyżej 50. roku życia ‒ 1300 mg/dzień.

Normy stężeń wapnia w surowicy

Wpływ wapnia na zdrowie jest ogromny. Nic zatem dziwnego, że badanie stężenia wapnia jest często zlecane przez lekarzy w czasie rutynowych kontroli stanu zdrowia oraz w diagnostyce niepokojących objawów. Istnieją dwa badania, które obrazują kondycję gospodarki wapniowej, a ich prawidłowe wartości powinny mieścić się w granicach:

• wapń całkowity: 2,25–2,75 mmol/l;
• wapń zjonizowany: 1,0–1,3 mmol/l.

Komu grozi niedobór wapnia?

O hipokalcemii, czyli niedoborze wapnia, możemy mówić, gdy poziom wapnia całkowitego spadnie poniżej 2,25 mmol/l. Nie jest to bynajmniej rzadka sytuacja, ponieważ istnieje wiele przyczyn rozwoju deficytu wapnia. Zalicza się do nich między innymi:

• niedostateczna podaż wapnia z dietą;
• niedobór witaminy D;
• upośledzenie trawienia lub wchłaniania, na skutek takich schorzeń jak choroby zapalne jelit, celiakia czy infekcje pasożytnicze jelit;
• ostre zapalenie trzustki;
• niedoczynność przytarczyc;
• hipomagnezemia lub hiperfosfatemia;
• przyjmowanie takich leków jak: bisfosfoniany, leki przeciwdrgawkowe czy diuretyki pętlowe;
• ostry rozpad tkanki mięśniowej;
• ostra lub przewlekła niewydolność nerek;
• rozpad guzów nowotworowych;
• niewydolność wielonarządowa;
• wstrząs septyczny.

Objawy niedoboru wapnia

Objawy niedoboru wapnia wynikają przede wszystkim z zaburzenia pracy układu nerwowego i jego połączeń z mięśniami. Na obraz napadu tężyczkowego, stanu wywołanego deficytem wapnia, składa się drętwienie i symetryczne skurcze mięśni rąk. Jeśli na tym etapie nie zostanie udzielona fachowa pomoc, objawy przechodzą dalej, w kierunku przedramion, ramion, twarzy, klatki piersiowej i kończyn dolnych. Niekiedy niedobór wapnia objawia się dość niecharakterystycznie. Wówczas, zamiast tężyczki, zaobserwować można jej równoważniki, takie jak:

• skurcz powiek;
• światłowstręt;
• podwójne widzenie;
• skurcz mięśni krtani;
• napad astmy;
• dławica piersiowa;
• ból brzucha;
• napad migreny z chwilową utratą świadomości.

Długotrwałe niedobory wapnia mogą także skutkować ubytkiem masy kostnej i rozwojem zmian osteoporotycznych. Właśnie dlatego o prawidłową podaż tego składnika odżywczego należy dbać nie tylko w okresie intensywnego wzrostu, ale przez całe życie człowieka.

Czy grozi nadmiar wapnia?

O hiperkalcemii, czyli nadmiarze wapnia, mówimy wtedy, gdy stężenie wapnia całkowitego przekroczy 2,75 mmol/l. Do takiego stanu mogą doprowadzić choroby endokrynologiczne, nowotwory, zatrucie witaminą D, przyjmowanie niektórych leków oraz wzmożona osteoliza, czyli rozpad beleczek kostnych. Toksyczne działanie nadmiaru wapnia może objawiać się poprzez:

• wielomocz;
• kamicę nerek;
• nudności, wymioty lub zaparcia;
• chorobę wrzodową żołądka lub dwunastnicy;
• zapalenie trzustki;
• nadciśnienie tętnicze;
• przyspieszony lub niemiarowy rytm serca;
• osłabienie mięśni i odruchów ścięgnistych;
• porażenie mięśni twarzy;
• bóle głowy;
• zaburzenia świadomości.

Podwyższony poziom wapnia, który narasta powoli, może nie dawać objawów, ponieważ nasze ciało do pewnego stopnia umie się zaadaptować do takiego stanu. Skutkiem przewlekle podwyższonego poziomu wapnia może być depresja, niereagująca na leczenie farmakologiczne, z towarzyszącą kamicą nerek lub chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy.

Gdzie znaleźć wapń?

Prawidłowo skomponowana dieta powinna dostarczać wszystkich potrzebnych witamin i minerałów w odpowiednich ilościach, dlatego w zdrowym jadłospisie powinny znaleźć się produkty bogate w wapń. Zalicza się do nich przede wszystkim:

• mleko;
• żółty ser;
• sardynki z puszki;
• nasiona soi;
• migdały i orzechy laskowe;
• natkę pietruszki;
• fasolę.

Za źródło najlepiej przyswajalnego wapnia uznaje się nabiał i przetwory mleczne. Co istotne, produkty te zawierają również odpowiedni stosunek wapnia do fosforu. Ze względu na laktozę, nie każdy może sobie pozwolić na spożywanie ich w dużych ilościach. W takim przypadku można sięgnąć po produkty pozbawione laktozy bądź inne, bezmleczne źródła wapnia.

Jak i dlaczego suplementować wapń?

Mając świadomość, że zarówno nadmiar, jak i niedobór wapnia jest dla nas szkodliwy, warto zadbać o to, aby podaż tego pierwiastka była optymalna. Spożywanie właściwych ilości wapnia pozytywnie wpływa nie tylko na utrzymanie zdrowia układu kostnego, ale funkcjonowanie całego organizmu.

Jak prawidłowo suplementować wapń? Zaleca się przyjmowanie preparatów z wapniem w jednorazowej dawce około 500 mg, najlepiej nie w trakcie dużych posiłków. Aby poprawić biodostępność tego minerału, tabletki z wapniem warto przyjmować jednocześnie z witaminą C. Należy też pamiętać o utrzymywaniu optymalnego stężenia witaminy D w ustroju.

Suplementy i leki z wapniem

Ze względu na restrykcje dietetyczne lub nieprawidłowe wchłanianie w układzie pokarmowym, nie każdy może uzupełnić dzienne zapotrzebowanie na wapń za pomocą pokarmów. Wtedy z pomocą przychodzą nam leki i suplementy. Oprócz najczęściej spotykanej postaci, czyli wapnia w tabletkach, preparaty zawierające ten minerał mogą występować w postaci kapsułek, proszków musujących, syropów, a nawet żelków.

Wapń, zaliczany do najważniejszych witamin i minerałów dla człowieka, nie jest obojętny dla naszego organizmu. Jego zbyt mała, jak i zbyt duża ilość może wiązać się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Właśnie dlatego przed rozpoczęciem suplementacji wapniem warto skonsultować się z lekarzem, który oceni jej bezpieczeństwo.