Zespół jelita drażliwego (IBS)

Zespół jelita drażliwego to jedno z najpopularniejszych zaburzeń przewodu pokarmowego. Charakteryzuje się ono przewlekłymi bólami brzucha, wzdęciami i biegunkami lub zaparciami. Jego przyczyny nie są do końca znane. Leczenie IBS zależy od indywidualnych symptomów i obejmuje najczęściej zmianę stylu życia i diety oraz terapię farmakologiczną.

Czym jest zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego (IBS, od angielskiego Irritable Bowel Syndrome) jest jednostką chorobową w przebiegu której mamy do czynienia z zaburzeniem pracy jelit wywołującym nieprawidłowości w ich funkcjonowaniu. Dochodzić może tutaj zarówno do nawracających dolegliwości bólowych brzucha, jak i występujących naprzemiennie zaparć lub biegunek. Wyróżnia się następujące postacie zespołu jelita drażliwego: z dominującym zaparciem, z dominującą biegunką, mieszana oraz niesklasyfikowana.

Przyczyny zespołu jelita drażliwego

Przyczyny zespołu jelita drażliwego nie zostały jednoznacznie stwierdzone. Najprawdopodobniej, jego występowanie jest wieloczynnikowe. Główną nieprawidłowością występującą w przebiegu IBS są zaburzenia na linii mózg - jelito. Ze względu na dużą liczbę połączeń nerwowych i sumy neuronów uczestniczących w regulacji jego działania, pierwszy z wymienionych organów jest nazywany często drugim mózgiem. Co za tym idzie, zaburzenia w przekazywaniu informacji pomiędzy neuronami w siatce jelitowej prowadzą do niewłaściwej motoryki przewodu pokarmowego. Szczególną rolę odgrywa tu serotonina. Hormon ten w znaczącym stopniu znajduje się w połączeniach nerwowych układu pokarmowego. Sprawia to, że w leczeniu zespołu jelita drażliwego kluczową rolę odgrywać będą leki nasilające lub hamujące syntezę serotoniny.

Wpływ na rozwój IBS mogą mieć także zaburzenia mikrobioty jelitowej. U pacjentów borykających się z tą dolegliwością obserwuje się obniżone ilości bakterii z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus, które odpowiadają za produkcję kwasu mlekowego. Dominują tam natomiast organizmy, takie jak Streptococcus, Escherichia coli czy Clostridium spp. W przypadku zespołu jelita drażliwego często do czynienia mamy z nietolerancją laktozy, nadwrażliwością trzewnej oraz rozrostem flory bakteryjnej (SIBO).

Objawy zespołu jelita drażliwego

Symptomy zespołu jelita drażliwego zależą od postaci choroby, z jaką mamy do czynienia. Występować mogą tu zarówno zaparcia, jak i biegunki. Innymi objawami towarzyszącymi IBS są:

• ból brzucha,
• dyskomfort w okolicy podbrzusza,
• wzdęcia,
• uczucie parcia w odbycie,
• zmiana wyglądu stolca oraz obecność śluzu w kale.

Wyróżnia się kilka chorób, w których przebiegu występują objawy zbliżone do tych charakterystycznych dla IBS. Jeżeli chodzi o postać z przewagą biegunki są to:

• choroba Leśniowskiego - Chrohna,
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• nowotwory jelit, celiakia,
• nadczynność tarczycy,
• amylodioza oraz choroba Whipple’a.

Chorobami podobnymi do IBS z dominującymi zaparciami są natomiast:

• kamica żółciowa,
• choroba wrzodowa,
• nowotwory,
• zapalenie wyrostka robaczkowego,
• choroby układu moczowo - płciowego,
• porfiria,
• przepuklina,
• kiła oraz endometrioza jelitowa.

Diagnostyka IBS

Gdy wymienione powyżej objawy utrzymują się przez dłuższy czas, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza. Częste bóle brzucha i nieprawidłowy rytm wypróżnień mogą bowiem świadczyć o poważnych chorobach, takich jak chociażby nowotwór. Pacjentów zaniepokoić powinny w szczególności ciągłe wymioty, problemy z połykaniem, krwawienie z przełyku pokarmowego, utrata wagi oraz anemia.

Kluczową rolę w diagnostyce zespołu jelita drażliwego odgrywa wywiad lekarski. Wynika to z tego, iż w przypadku tej dolegliwości większość objawów nie jest charakterystyczna i może świadczyć o innych chorobach układu pokarmowego.

W przypadku podejrzenia zespołu jelita drażliwego, lekarz może zlecić, badania, takie jak:

• Morfologia krwi oraz CRP - ich nieprawidłowe wyniki świadczą o toczącym się w organizmie stanie zapalnym.
• TSH - to podstawowe badanie na tarczycę, które ma na celu ocenić pracę tego narządu. Zaburzenia hormonalne są jedną z przyczyn IBS.
• Laktoferyna lub kalprotektyna w kale - są to markery stanu zapalnego jelit.
• Testy wodorowe w kierunku SIBO - zleca się je wówczas, gdy pacjent boryka się z biegunką oraz wzdęciami.
• Test w kierunku celiakii - jest to badanie różnicujące, jako że symptomy tej choroby są zbliżone do objawów zespołu jelita drażliwego. Jego ujemny wynik pozwala wykluczyć nietolerancję glutenu.

Leczenie zespołu jelita drażliwego

Jako że do tej pory nie udało się określić jednoznacznie przyczyn występowania IBS, brak jest jednoznacznych wytycznych dotyczących leczenia tego zaburzenia. Pomocna może się tu okazać z pewnością zmiana stylu życia obejmująca modyfikację diety, unikanie stresu, dbanie o jakość snu oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Oprócz tego warto sięgnąć po dostępne w aptekach środki łagodzące objawy zespołu IBS. Można je podzielić na następujące kategorie:

• leki rozkurczowe - oddziałują one na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, uspokajając jelita. W ich składzie znajduje się najczęściej olejek z mięty pieprzowej, hioscyna oraz drotaweryna.
• leki przeciwbiegunkowe - pozwalają wyeliminować luźne stolce. Najpopularniejszymi ich składnikami są loperamid, rifaksymina oraz eluksadolina.
• leki na zaparcia - dedykowane są one pacjentom borykającym się z IBS z dominującym zatwardzeniem. Zawierają substancje aktywne, takie jak makrogol, prukalopryd, tegaserod, plekanatyd, inaklotyd oraz lubiproston.
• probiotyki - pomagają w zaburzeniach flory bakteryjnej jelit, z jakimi mamy często do czynienia w przypadku zespołu jelita drażliwego. Preparaty tego typu pomagają przywrócić równowagę jelitową.
• leki przeciwdepresyjne - w wielu przypadkach są one w stanie skutecznie złagodzić objawy IBS. Najczęściej stosuje się tu selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) oraz trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD).

Dieta w zespole jelita drażliwego

Kluczową rolę w leczeniu zespołu jelita drażliwego odgrywa odpowiednio skomponowana dieta. W przypadku IBS z dominującą biegunką zaleca się unikać produktów pobudzających perystaltykę jelit, takich jak:

• kwaśne owoce i warzywa,
• kawa,
• fermentowane produkty mleczne,
• wyroby bogate w błonnik nierozpuszczalny typu pieczywo razowe,
• otręby i kasze,
• produkty wywołujące procesy fermentacyjne w jelitach bogate w cukry proste lub niektóre polisacharydy (są to między innymi soki owocowe i rośliny strączkowe),
• potrawy tłuste, słone i mocno przyprawione.

Do diety warto włączyć wyroby osłabiające perystaltykę jelit, typu gotowane lub przetarte owoce i warzywa bogate w pektyny, jak jabłko, banan czy dynia, ryż, mąka ziemniaczana oraz napar z czarnych jagód.

Jadłospis w zaparciowej postaci zespołu jelita drażliwego należy uzupełnić o produkty zawierające błonnik nierozpuszczalny. Są to:

• warzywa,
• owoce oraz wyroby pełnoziarniste typu ryż,
• otręby i ciemne kasze.

Jeżeli chodzi o postać mieszaną IBS, dietę modyfikuje się na bieżąco, w zależności od tego, czy w danym momencie dominują zaparcia, czy biegunka.

Zespół jelita drażliwego jest przewlekłą, nawracającą chorobą jelita cienkiego i grubego objawiającą się bólem brzucha o różnym nasileniu i zaburzeniami właściwego rytmu wypróżnień. Jej leczenie jest zwykle wielokierunkowe i opiera się o zmianę stylu życia oraz stosowanie dopasowanych do postaci IBS leków rozkurczowych, przeciwbiegunkowch, przeciwzaparciowych, przeciwdepresyjnych lub probiotyków.