Nietolerancja laktozy

Nietolerancja laktozy jest rodzajem nadwrażliwości pokarmowej, objawy której występują po spożyciu produktów zawierających ten cukier. Należą do nich między innymi ból brzucha, wzdęcia, biegunka oraz wymioty. Leczenie tej dolegliwości opiera się głównie o dożywotnie wyeliminowanie z diety cukru mlecznego.

Czym jest laktoza i w jakich produktach możemy ją znaleźć?

Laktoza, inaczej cukier mleczny, jest organicznym związkiem chemicznym oraz dwucukrem składającym się z glukozy, oraz galaktozy. Występuje on naturalnie w mleku (w tym również w kobiecym) i produktach mlecznych. Laktoza nie może zostać bezpośrednio wchłonięta z przewodu pokarmowego do organizmu. Zamiast tego, powinna ulec strawieniu w jelicie cienkim na skutek działania enzymu, jakim jest laktaza. W przypadku jego niedoboru lub braku przechodzi ona do jelita grubego i ulega rozkładowi przez florę bakteryjną jelit do kwasu mlekowego, dwutlenku węgla, wodorotlenków, wodoru oraz metanu. Podczas tego procesu dochodzi również do powstania krótkołańcuchowych kwasów organicznych, jakimi są kwas mlekowy, masłowy, octowy oraz propionowy. Oddziałują one drażniąco na błonę śluzową jelita, mogąc wywoływać dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak ból brzucha, wzdęcia, uczucie przelewania się oraz biegunki.

Jako że laktoza jest podstawowym składnikiem mleka ssaków, występuje w mleku krowim, owczym kozim oraz bawolim. Znaleźć można ją również w produktach mlecznych typu jogurt, śmietana, kefir, maślanka oraz białe sery.

Różnica pomiędzy laktozą a laktazą

Czym laktoza różni się od laktazy? By pierwsza z nich mogła spełniać swoje funkcje biologiczne, musi ulec rozkładowi w jelicie cienkim przez enzym, jakim jest laktaza. Ta z kolei jest wytwarzana przez rąbek szczoteczkowy nabłonka jelita cienkiego. Rozkłada ona laktozę na cukry proste, które mogą zostać z łatwością wchłonięte do krwiobiegu.

Przyczyny nietolerancji laktozy

Nietolerancja laktozy wynika z niedoboru laktazy. Stanowi to efekt jego obniżonej aktywności lub całkowitego braku w przewodzie pokarmowym. Niedobór laktazy dzieli się na wrodzony, wtórny lub nabyty. Pierwszy z nich jest określany również mianem alaktazji. Jest to brak laktazy w organizmie spowodowany czynnikami genetycznymi. Pacjenci borykający się z tą dolegliwością nie mogą zażywać nawet śladowych ilości laktozy. Ze względu na brak jej trawienia, może być ona szkodliwa dla zdrowia. Pierwotny niedobór laktazy nosi z kolei miano hipolaktazji i występuje najczęściej. Jest on związany z fizjologicznym procesem spadku aktywności wspomnianego enzymu oraz predyspozycjami genetycznymi. Jeżeli chodzi natomiast o niedobór nabyty, inaczej wtórny, towarzyszy on chorobom, w których przebiegu dochodzi do uszkodzenia nabłonka oraz kosmków jelitowych produkujących laktazę. Są to między innymi:

• martwicze zapalenie jelita,
• choroba Leśniowskiego - Crohna,
• Choroba Whipple’a,
• choroba Duhringa,
• zespół krótkiego jelita,
• przewlekła biegunka wywoływana przez bakterie,
• tasiemczyca,
• lamblioza,
• celiakia,
• alergia pokarmowa oraz mukowiscydoza.

Niedobór wtórny pojawić może się również na skutek nadmiernego stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych, antybiotyków, chemioterapeutyków oraz kwasu acetylosalicylowego. Warto wspomnieć tutaj także o tymczasowej nietolerancji laktozy występującej u dzieci urodzonych przed 34 tygodniem. Jest to tak zwany rozwojowy niedobór laktazy pojawiający się na skutek tego, iż organizm wcześniaków nie jest w stanie jej wytwarzać. Problem ten ustępuje wówczas, gdy w jelitach przedwcześnie urodzonego dziecka zaczyna się proces produkcji omawianego enzymu.

Objawy nietolerancji laktozy

Symptomy nietolerancji laktozy wynikają bezpośrednio z obniżonej aktywności enzymu laktazy lub jego braku, na skutek czego niemożliwe staje się trawienie laktozy w jelicie cienkim. Zgromadzona i niestrawiona, jest wykorzystywana przez bakterie jelitowe, co daje objawy, takie jak:

• wzdęcia,
• gazy,
• kolki,
• uczucie przelewania w jelitach,
• ból brzucha,
• biegunka oraz wrażenie pełności w jamie brzusznej.

Im większa ilość laktozy, tym silniejsze objawy nietolerancji na nią. Pojawiać mogą się one zarówno niedługo po spożyciu zawierającego ją produktu, jak i być odłożone w czasie. Nietolerancja laktozy nie jest tym samym, co alergia na mleko. Uczulenie na nie stanowi bowiem nadmierną reakcję układu odpornościowego występującą na skutek alergenu, jakim są białka mleka. Objawy występują tu od razu po spożyciu mleka i mają najczęściej postać pokrzywki.

Co do symptomów nietolerancji laktozy i niemowląt, jest to przeważnie stan przejściowy wywołany zbyt niską aktywnością enzymu laktazy, która jest niedostosowana do ilości laktozy dostarczanej z mlekiem matki. Organizm dziecka jest wówczas przeciążony dwucukrem, co objawia się luźnymi, pieniącymi się stolcami występującymi po każdym karmieniu.

Diagnoza nietolerancji laktozy

Osoby, które zauważyły u siebie wymienione powyżej objawy nietolerancji laktozy, powinny się skonsultować z lekarzem rodzinnym, który zleci wykonanie badań mających na celu potwierdzenie lub wykluczenie tej dolegliwości. Są nimi:

• badanie pH stolca - gdy wykaże, że jest ono kwaśne, to znak, iż do czynienia mamy z nietolerancją pokarmową. Wynika to z tego, że niestrawiona laktoza przyczynia się do zakwaszenia stolca.
• wodorowy test oddechowy - polega on na tym, że będącemu na czczo pacjentowi podaje się określoną dawkę laktozy i mierzy stężenie wodoru w wydychanym powietrzu. U pacjentów cierpiących na nietolerancję laktozy, do czynienia mamy z przekroczeniem jego normy. Jest to związane z faktem, iż laktoza ulega fermentacji w jelicie grubym, na skutek czego dochodzi do wytwarzania dużych ilości wodoru, które są następnie usuwane przez drogi oddechowe.
• test doustnego obciążenia laktozą - badanie opierające się o podanie pacjentowi laktozy i oznaczenie stężenia glukozy we krwi.
• próba eliminacyjna - polega ona na stosowaniu diety bezlaktozowej przez okres 14 dni. Gdy w tym czasie objawy ustąpią, a ponownym włączeniu laktozy do jadłospisu znów się pojawią, można podejrzewać, iż do czynienia mamy z nietolerancją tego cukru.

Badanie endoskopowe - najskuteczniejsza, lecz jednocześnie najbardziej inwazyjna metoda diagnozy nietolerancji laktozy. Opiera się ona o wycięcie niewielkiego fragmentu jelita cienkiego w celu dokonania oceny zawartości laktazy.

Leczenie nietolerancji laktazy

W przypadku pacjentów z wrodzonym niedoborem laktazy, leczenie opiera się o dożywotnie wyeliminowanie z diety produktów zawierających cukier mleczny lub znaczące zmniejszenie ich ilości. Pomocne mogą okazać się tutaj suplementy diety zawierające enzym laktazę. Przyjmując je, zapewnić można sobie prawidłowe trawienie laktozy, unikając w ten sposób nieprzyjemnych dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Zalecane dzienne spożycie tego typu preparatów to 1 tabletka wraz z każdym posiłkiem zawierającym omawiany dwucukier.

Jeżeli chodzi natomiast o wtórną nietolerancję laktozy, zaleca się tu okresową eliminację produktów zawierających cukier mleczny. Należy ją stosować aż do momentu, w którym nie zostanie wyleczona choroba, która wywołała uszkodzenie nabłonka jelita. Niemowlętom borykającym się z tą przypadłością należy podawać natomiast mieszanki mleczne bezlaktozowe.

Nietolerancja laktozy jest popularną dolegliwością ze strony układu pokarmowego, która pojawia się wówczas, gdy w organizmie brakuje laktazy. Objawia się ona biegunką, wzdęciami, bólem brzucha oraz wrażeniem przelewania w jamie brzusznej. By się jej pozbyć, należy przejść na dietę bezlaktozową lub zacząć przyjmować dostępne w aptekach tabletki zawierające laktazę.